Rode gist rijst is een van oorsprong Chinees voedingssupplement dat wordt geproduceerd door gekookte of gestoomde witte rijst te fermenteren met de gist Monascus purpureus. Fermentatie is een proces waarbij stoffen worden omgezet door bacteriën, schimmels of gisten. Bij voedingsmiddelen wordt hiervan veelvuldig gebruikgemaakt, om eigenschappen als consistentie, geur, houdbaarheid, smaak, uiterlijk, verteerbaarheid of zuurgraad te veranderen. Denk maar aan de productie van bier, brood, kaas, yoghurt, wijn en zuurkool. In het geval van rode gist rijst geeft de fermentatie door Monascus purpureus het voedingsmiddel niet alleen zijn karakteristieke dieprode kleur maar ook een scala aan heilzame stoffen. In de Chinese provincies waar rode gist rijst veel gegeten wordt, behoort sterfte als gevolg van hart- en vaatziekten tot de laagste van heel China. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat rode gist rijst dezelfde cholesterolverlagende werking heeft als statines, maar dan met veel minder bijwerkingen. Daardoor wordt rode gist rijst steeds vaker in Westerse landen ter preventie van hart- en vaatziekten (cardiovasculair risicomanagement) ingezet.
Volgens de gangbare maar niet onomstreden stelling binnen de westerse geneeskunde vormt het bloedvet cholesterol een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Er wordt daarbij een onderscheid gemaakt tussen het “slechte” LDL (low-density lipoprotein) en het “goede” HDL (high-density lipoprotein). Beide zijn een transporteiwit voor vetten, een wateroplosbare combinatie van vetachtige deeltjes (waaronder cholesterol) en eiwitten. De primaire functie van HDL bestaat uit het transport van cholesterol uit de bloedbaan naar de lever. LDL brengt daarentegen cholesterol juist naar de weefsels en cellen, waar het wordt gebruikt om ze te repareren. LDL doet dit ook bij schade aan en ontstekingen van de bloedvatwand. Bij het herstelproces worden naast cholesterol ook vetten, calcium en andere stoffen naar de beschadigde locaties geleid. Daar hopen deze substanties zich op en vormen een harde plaque. De plaquevorming, bekend als atherosclerose (van het Griekse atheros “pap” en skleros “hard”), resulteert in vaatvernauwing die wordt geassocieerd met een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen en sterfte. Omdat overmatige hoeveelheden cholesterol atherosclerose in de hand lijken te werken, wordt het remmen van de aanmaak van cholesterol gezien als oplossing van dit probleem. Synthetische cholesterolverlagers (statines) worden om die reden (preventief) ingezet. Rode gist rijst blijkt echter een prima en veiliger alternatief.
Het verband tussen hart- en vaatziekten en leefstijl (verkeerde eet- en leefgewoonten en overgewicht) is welbekend. LDL-niveaus kunnen worden verlaagd door veranderingen in de leefstijl (onder andere gezonde voeding, regelmatige lichaamsbeweging en gewichtsverlies). Men zou cholesterolverlagende middelen pas in tweede instantie moeten overwegen. De praktijk leert echter dat statines bijna standaard worden voorgeschreven. Daaraan kleeft een groot nadeel, want het gebruik van statines is voor een hoog percentage gebruikers (tot wel 20%) niet zonder risico. Onder de gerapporteerde bijwerkingen zijn vermoeidheid, diverse spierproblemen (tot en met ontsteking en afbraak aan toe), gewrichtspijnen, darmklachten, vergeetachtigheid, sufheid, gewichtstoename, suikerziekte, nierziekte en leverbeschadiging.
Niet alleen de grote kans op deze nare bijwerkingen maant tot terughoudendheid bij het voorschrijven van statines. De laatste jaren staat het wetenschappelijk bewijs voor het nut van statines ter discussie. Zo zijn er onderzoekers die menen dat statines geen bescherming tegen hart- en vaatziekten bieden, maar deze juist bevorderen. Rode gist rijst is het bekendste natuurlijke alternatief voor mensen die deze middelen niet willen of kunnen gebruiken.
Bij de fermentatie door Monascus purpureus ontstaan diverse stoffen (metabolieten) met een gezondheidsbevorderend effect, waaronder een tiental van de zogenaamde monacolines, vernoemd naar de gist. Men schrijft deze monacolines – en dan met name monacoline K – de belangrijkste werking toe. Monacolines hebben hetzelfde werkingsmechanisme als statines. Toch zijn er duidelijk verschillen met de synthetische cholesterolverlagers. Een belangrijk onderscheid is dat monacoline K uit rode gist rijst al voor 40-60% uit de biologisch actieve, zure vorm bestaat die de cholesterolverlaging teweegbrengt. Bij statines daarentegen gaat het om een inactieve vorm (de zogenaamde lactonvorm). Deze vorm dient eerst door de lever in de biologisch actieve vorm te worden omgezet. Naar alle waarschijnlijkheid is de grote hoeveelheid van deze inactieve vorm bij synthetische cholesterolverlagers verantwoordelijk voor de vervelende en soms zelfs gevaarlijke bijwerkingen. Zo wijst recent onderzoek erop dat de inactieve vorm de energieproductie in de mitochondriën (de krachtcentrales van de cellen) belemmert en daardoor spierpijn en andere klachten veroorzaakt. Dergelijke klachten worden doorgaans niet bij rode gist rijst waargenomen.
Er bestaat nog een ander belangrijk verschil. Waar statines één stof in een hoge dosering bevatten, is rode gist rijst een synergetische combinatie van natuurlijke, werkzame stoffen in (veilige) lagere doseringen. Naast monacolines bevat rode gist rijst fytosterolen, isoflavonen, pigmenten en enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetzuren. Fytosterolen zijn bioactieve stoffen die de opname van cholesterol in de darm beperken en de uitscheiding van cholesterol met de ontlasting verhogen. Isoflavonen zijn plantaardige oestrogenen die ook gunstig op de cholesterolspiegel inwerken. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat een (hoge) inname van enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetten het cholesterol- en triglyceridengehalte in het bloed kan verlagen. De synergetische werking van deze stoffen draagt bij aan de vermindering van het gehalte aan bloedvetten die met hart- en vaatziekten geassocieerd worden: LDL-cholesterol, triglyceriden (drie aan elkaar gekoppelde vetzuren) en lipoproteïne A (een combinatie van een kleefeiwit en LDL). Bovendien verhoogt rode gist rijst de spiegel van het gunstige HDL-cholesterol.
Ook voor het hart zelf kan rode gist rijst een rol van betekenis spelen. Kransvatziekte is een veelvoorkomende aandoening, waarbij de bloedvaten die het hart zelf van zuurstof en voedingsstoffen voorzien (de kransvaten) door atherosclerose zijn aangedaan. De resulterende vernauwing kan resulteren in een hartinfarct (hartaanval), waarbij de bloedtoevoer ontoereikend is en door het gebrek aan zuurstof een deel van de hartspier afsterft. Meerjarig gebruik van rode gist rijst blijkt de prognose van mensen met kransvatziekte die een hartinfarct hebben doorgemaakt, aanzienlijk te verbeteren. Vergeleken met placebo liet een grootschalig Chinees onderzoek (bijna 5000 mensen) een duidelijk verlaagd risico (45%) op een tweede infarct of andere cardiovasculaire ziekte zien. De serumspiegel van zowel LDL, HDL als triglyceriden verbeterden. Zo’n twintig andere studies lieten soortgelijke uitkomsten zien.
Uit een overzichtsstudie van meer dan 50 wetenschappelijke onderzoeken bleek het cholesterolverlagende effect van rode gist rijst al na 8 tot 12 weken op te treden en was vergelijkbaar met dat van statines – maar dan zonder hun negatieve bijwerkingen. Rode gist rijst verlaagt de LDL-spiegel in dezelfde mate als statines, maar wordt beter verdragen en is daarom een geschikt alternatief voor mensen die intolerant zijn voor statines. Een dagdosis rode gist rijst bevat idealiter 10 mg monacoline K. Helaas mogen rode gist rijst supplementen sinds juni 2022 niet meer dan 3 mg monacolinen per dagdosis bevatten omdat vanaf die dosis bijwerkingen zouden kunnen optreden zoals spierpijn.
Belangrijke kwaliteitsaspecten van rode gist rijst zijn dat deze niet genetisch gemodificeerd mag zijn en vrij dient te zijn van citrinine, een toxische stof die zenuwstelsel, lever en nieren aantast en zelfs kankerverwekkend kan zijn. Bovendien moeten er geen synthetische statines aan toegevoegd zijn, wat soms nog wel eens gebeurt.
De betrouwbaarheid van de producent is dus zeer belangrijk.
Rode gist rijst heeft naast cholesterolverlaging nog andere gunstige effecten, zoals het verlagen van de bloedsuikerspiegel, het tegengaan van ophoping van vet in de lever, het verlagen van de bloeddruk en het tegengaan van botafbraak.
Meer informatie over de toepassingen en de wetenschappelijke achtergronden van rode gist rijst vindt u in het uitgebreide overzichtsartikel ‘Rode Gist Rijst: méér dan een cholesterolverlager’.