Quercetine is een krachtige antioxidant die in kleine hoeveelheden voorkomt in veel soorten fruit en groente zoals appels, bessen, citrusvruchten, rode ui, venkel en koolsoorten, en in diverse andere voedingsmiddelen zoals thee, cacao en noten. Quercetine behoort tot de bioflavonoïden, een uitgebreide groep van plantenstoffen die verantwoordelijk zijn voor de felle kleuring van veel fruit en bloemen en deze beschermen tegen aantasting door insecten en micro-organismen. Van alle bioflavonoïden is quercetine een van de belangrijkste en best onderzochte. Uit onderzoek blijkt dat quercetine diverse gezondheidsbevorderende effecten heeft. Therapeutisch kan quercetine onder andere worden toegepast bij hoge bloeddruk, hoog cholesterol, astma, hooikoorts, infecties, polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) en reuma. Recent onderzoek suggereert dat een hogere inname van quercetine tot een afname van de kans op diabetes type 2 leidt. Ook kan quercetine-inname sportprestaties verbeteren door het verhogen van het uithoudingsvermogen en het versnellen van het lichamelijk herstel. Tot slot heeft quercetine een gunstig effect op de darmbarrièrefunctie en kan het ‘leaky gut’* helpen herstellen.
In voeding is quercetine aanwezig in glycosidevorm, dat wil zeggen dat het gebonden is aan een suiker. De biologische beschikbaarheid van quercetine is laag doordat het slecht oplosbaar is in water en dus in waterige spijsverteringssappen. Door bewaren bij hogere temperaturen, koken of schillen gaat quercetine deels verloren. De dagelijkse inname van quercetine via de voeding wordt geschat op 5-80 mg. Met een voedingssupplement kan de inname van quercetine aanzienlijk worden verhoogd. Bij het streven naar bepaalde gezondheidseffecten van quercetine is aanvullende suppletie meestal onvermijdelijk. Een quercetine-supplement in de vorm van fytosomen, liposomen*, micro- of nanodeeltjes* heeft een sterk verbeterde biologische beschikbaarheid. Fytosomale quercetine, een homogeen mengsel van natuurlijke quercetine en fosfatidylcholine*, wordt bijvoorbeeld tot wel 20 keer beter opgenomen dan pure quercetine.
Uit onderzoek is gebleken dat quercetine een krachtig antioxidant is door zijn vermogen vrije zuurstof- en stikstofradicalen weg te vangen en een binding aan te gaan met vrije metalen. Antioxidanten beschermen lichaamscellen tegen schade als gevolg van stress, slechte voeding en vervuiling en remmen het verouderingsproces. Hydroxylradicaal en peroxynitriet (reactieve zuurstof-/stikstofdeeltjes) worden voortdurend aangemaakt als bijproduct van het metabolisme of als reactie op stress. Het zijn moleculen die een elektron missen en daardoor instabiel zijn. Vrije radicalen veroorzaken oxidatie, een chemische reactie waarbij het vrije radicaal een elektron opneemt van een ander molecuul; dit kan een lipide of eiwit zijn. Vooral de lipiden in de celmembranen zijn gevoelig voor schade als gevolg van oxidatie. Beschadiging van DNA door oxidatie versnelt het verouderingsproces en is gelinkt aan het ontstaan van allerlei (ouderdoms)ziekten. Quercetine remt oxidatie en zorgt daarnaast voor een verhoging van de aanmaak van lichaamseigen antioxidanten zoals glutathion, en antioxidantenzymen zoals catalase, glutathionreductase en superoxidedismutase (SOD).
Quercetine heeft ontstekingsremmende en immunomodulerende* eigenschappen. Quercetine heeft onder andere een remmend effect op de activiteit van lipoxygenase (LOX) en cyclo-oxygenase (COX), twee enzymen die betrokken zijn bij de aanmaak van respectievelijk leukotriënen en prostaglandines. Prostaglandines en leukotriënen zijn hormoonachtige stoffen die een rol spelen bij ontstekingsprocessen en pijn. COX-2 bevindt zich onder andere in de wanden van bloedvaten. Ook remt quercetine een te hoge aanmaak van fosfodiësterase-4 (PDE4), een enzym dat aanwezig is in ontstekingscellen en een rol speelt bij onder meer astma en ontstekingsziekten van de dikke darm.
In een onderzoek bij mensen met reuma leidde suppletie met quercetine tot verbetering van de ochtendstijfheid en pijn, afname van het aantal gevoelige gewrichten en verbetering van het lichamelijk functioneren. Deze effecten kunnen worden verklaard door de door quercetine geïnduceerde afname van ontstekingsbevorderende stoffen.
* Zie verklarende woordenlijst.
Er is veel preklinisch* onderzoek gedaan naar de antimicrobiële (met name antivirale) activiteit van quercetine en achterliggende werkingsmechanismen. Er is vastgesteld dat quercetine virusreplicatie en vorming van infectieuze virusdeeltjes vermindert. Uit in-vitrostudies* is gebleken dat de humane coronavirussen (Severe Acute Respiratory Syndrome-Coronavirus) en MERS-CoV (Middle-East Respiratory Syndrome-Coronavirus) gevoelig zijn voor quercetine. Het remt celinfectie en remt de activiteit van virale enzymen in geïnfecteerde cellen. Wetenschappers vermoeden dat quercetine ook werkzaam is tegen SARS-CoV-2, de veroorzaker van COVID-19 (corona-virus disease 2019). Bij verkoudheids- en griepvirussen blijkt dat quercetine celinfectie en virale replicatie remt (in vitro) en zorgt voor afname van virale belasting, longontsteking en hyperreactiviteit van de luchtwegen (in vivo*). Tot slot is quercetine een zinkionofoor, waardoor cellen zink beter opnemen. Zink heeft een brede en sterke antivirale werking. De stof hydroxychloroquine (HCQ), dat als medicijn mogelijk effectief is bij COVID-19, is ook een zinkionofoor en het werkingsmechanisme is gebaseerd op het bevorderen van de antivirale werking van zink in de cellen.
* Zie verklarende woordenlijst.
Quercetine kan worden geadviseerd bij een hoge bloeddruk. Bij volwassenen met een te hoge bloeddruk heeft quercetine, vooral in doseringen vanaf 500 mg/dag, een bewezen bloeddrukverlagend effect. Deze werking berust onder meer op de regulering van het renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS). Dit hormonale systeem speelt een belangrijke rol in de bloeddrukregulatie en vormt het aangrijpingspunt voor diverse bloeddrukverlagende medicijnen. Ook via bloedvatverwijding en verlaging van de oxidatieve stress door het onschadelijk maken van vrije radicalen draagt quercetine bij aan verlaging van de bloeddruk. Quercetine werkt daarnaast ontstekingsremmend door een verminderde aanmaak en afgifte van ontstekingsbevorderende stoffen. Dit heeft een beschermend effect op de vaatwandcellen.
Suppletie met quercetine heeft een positieve invloed op het cholesterol- en triglyceridengehalte. Cholesterol en triglyceriden zijn vetten met heel belangrijke functies in het lichaam. Dyslipidemie is de benaming voor afwijkende concentraties van cholesterol en/of triglyceriden in het bloed: verhoogd totaal- en LDL-cholesterol en triglyceriden en verlaagd HDL-cholesterol. Quercetine kan het gehalte aan totaal- en LDL-cholesterol en triglyceriden verlagen en HDL-cholesterol verhogen. Toename van de HDL-cholesterolspiegel is in verband gebracht met een afname van de kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten.
Door zijn antioxidant- en ontstekingsremmende effecten verbetert quercetine de functie van de endotheelcellen. Deze cellen vormen de binnenste bekleding van de bloedvaten en spelen onder meer een belangrijke rol bij de regulatie van bloedstolling en bloeddruk. LDL-cholesterol is heel gevoelig voor oxidatie door vrije radicalen. De antioxidantwerking van quercetine beschermt LDL-cholesterol tegen oxidatie. Geoxideerd LDL-cholesterol is duidelijk gerelateerd aan een toegenomen risico op hart- en vaatziekten. Geoxideerd LDL-cholesterol wordt opgenomen door macrofagen*, wat tot schuimcelvorming leidt. Schuimcellen worden aangetroffen in atherosclerotische plaques, een fenomeen dat in de volksmond aderverkalking wordt genoemd.
* Zie verklarende woordenlijst.
Bij een allergische reactie zijn verschillende soorten witte bloedcellen actief: mestcellen, eosinofiele granulocyten en T-lymfocyten. Deze cellen vormen een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. Mestcellen en eosinofiele granulocyten zorgen voor de afgifte van ontstekingsbevorderende stoffen uit blaasjes en T-lymfocyten zijn betrokken bij de specifieke afweer tegen ziekteverwekkers. Quercetine heeft een stabiliserend effect op de celmembranen van mestcellen en eosinofiele granulocyten, waardoor de afgifte van ontstekingsbevorderende stoffen zoals histamine wordt geremd. Hierop berust een deel van de antiallergische werking van quercetine. Quercetine remt daarnaast de aanmaak van immunoglobuline klasse E (IgE) en de ontstekingsbevorderende prostaglandines en leukotriënen.
Drie soorten T-lymfocyten zijn belangrijk: T-helpercellen type 1 (Th1) en 2 (Th2) en regulatoire T-cellen (Treg). Aansturing van Th1 en Th2 door Treg leidt in een gezond lichaam tot een evenwicht tussen deze cellen. Door onvoldoende werking van Treg ontstaat een verschuiving in de balans richting Th2. Te veel actieve Th2 kan leiden tot lokale ontstekingsreacties zoals bij astma en een verhoogde aanmaak van IgE zoals bij allergie. Quercetine reguleert de balans tussen Th1- en Th2-cellen en kan worden ingezet als aanvullende behandeling bij mild tot gematigd astma en hooikoorts. Dit leidt tot een afname van de frequentie en ernst van astma-aanvallen, een verbeterde longfunctie en minder gebruik van neusdruppels, inhalator en noodmedicatie.
* Zie verklarende woordenlijst.
PCOS is een syndroom waarbij de eierstokken niet naar behoren werken als gevolg van hormonale verstoringen. Op de voorgrond staat de groei van cysten in de eierstokken; symptomen zijn verminderde vruchtbaarheid, onregelmatige of geheel afwezige menstruatie, overbeharing, overgewicht en acné. Oxidatieve stress en ontsteking spelen een belangrijke rol in het ziekteproces. Quercetine heeft een positief effect op de hormoonbalans van vrouwen met PCOS. Het verlaagt de bloedspiegels van testosteron en luteïniserend hormoon (LH) en verhoogt de oestradiol- en progesteronspiegels. Daarnaast blijkt quercetine de vorming van follikels en het corpus luteum (gele lichaam) in de eierstokken gunstig te beïnvloeden.
Bij doseringen vanaf 150 mg quercetine per dag wordt een relevante stijging van de bloedspiegel gezien en worden gezondheidseffecten waarneembaar. Doseringen in verschillende klinische studies varieerden van 100-1000 mg/dag, met uitschieters tot wel 5000 mg/dag. Deze doseringen werden goed verdragen en gaven weinig tot geen bijwerkingen, ook bij langdurig gebruik. Met een quercetine-supplement met sterk verbeterde opname, zoals fytosomale quercetine, kan worden volstaan met een lagere dosering (100-200 mg/dag).
Quercetine kan de bloedspiegel van verschillende medicijnen verlagen of verhogen waardoor de werkzaamheid verandert. Mensen die medicijnen gebruiken, dienen hiermee rekening te houden en een arts of therapeut te raadplegen. Dit geldt met name voor medicijnen die de bloeddruk of bloedglucosespiegel verlagen en antistollingsmiddelen. Quercetine kan ook de werking van digoxine en bepaalde antibiotica (fluorchinolonen) tegengaan.
Meer informatie over de toepassingen en de wetenschappelijke achtergronden van quercetine vindt u in het uitgebreide overzichtsartikel ‘Quercetine, een veelzijdig biomolecuul’.
Leaky gut: een aandoening waarbij de darm te doorlaatbaar is geworden en ook grotere deeltjes doorlaat die niet in die vorm in het lichaam opgenomen horen te worden.
Liposomen: een werkzame stof is hierbij ingekapseld in een bolletje waarvan de wand bestaat uit een dubbele laag van een vettige stof. De opneembaarheid is in deze vorm vaak verbeterd.
Nanodeeltjes: zeer kleine deeltjes met een afmeting in de orde van grootte van nanometers (10-9 meter).
Fosfatidylcholine: een vettige voedingstof die in het lichaam onder andere een belangrijke bouwsteen vormt van celmembranen.
Immunomodulerend: een stof die kan zorgen voor een evenwichtige immuunrespons. Dat wil zeggen dat het ervoor kan zorgen dat het immuunsysteem niet te sterk reageert maar ook niet te zwak.
Macrofagen: cellen die gespecialiseerd zijn in het opruimen van afval zoals beschadigde cellen en micro-organismen zoals bacteriën. Letterlijk betekent de term ‘grote eter’.
Preklinisch: de fase van onderzoek vóórdat er onderzoek bij mensen mag plaatsvinden. Hiermee wordt in-vitro onderzoek en dieronderzoek bedoeld.
In-vitrostudies: letterlijk ‘in glas’. Onderzoek dat buiten het lichaam plaatsvindt, zoals bijvoorbeeld in reageerbuisjes.
In vivo: onderzoek dat plaatsvindt in levende wezens. Dit kan ofwel dieronderzoek zijn ofwel humaan onderzoek.