Kurkuma (geelwortel, koenjit) is een aromatische specerij uit de wortel van Curcuma longa, een plant uit de gemberfamilie. De specerij is licht bitter van smaak en heeft een prachtige diepgele kleur. In de ayurvedische en traditionele Chinese geneeskunde wordt kurkuma al meer dan 2500 jaar ingezet bij allerlei klachten en aandoeningen. De gezondheidseffecten van kurkuma worden grotendeels toegeschreven aan de sterke antioxidatieve, ontstekingsremmende en immuunregulerende eigenschappen. De belangrijkste medicinale bestanddelen van kurkuma zijn de curcuminoïden: curcumine, demethoxycurcumine en bisdemethoxycurcumine, waarvan curcumine de voornaamste is. Van nature bevat kurkuma 2-5% curcuminoïden, terwijl voedingssupplementen op basis van kurkuma een veel hoger gehalte bevatten.
Curcumine heeft een zeer breed werkingsgebied en is een zeer veilige en veelbelovende stof voor de preventie en behandeling van uiteenlopende chronische aandoeningen. Niet voor niets is curcumine een van de meest bekende en meest toegepaste plantenextracten. De opneembaarheid van de vetoplosbare curcuminoïden is echter een probleem: doordat ze slecht wateroplosbaar zijn, is de absorptie laag. Bovendien wordt de curcumine die wel wordt opgenomen, al snel in darmen en lever omgezet in inactieve metabolieten en vervolgens uitgescheiden.(1) De afgelopen jaren is intensief onderzoek gedaan naar manieren om de biologische beschikbaarheid van curcumine te verbeteren, bijvoorbeeld door curcumine te combineren met zwarte peper of fosfatidylcholine.(1) Het verpakken van curcumine in vetdeeltjes die bestaan uit fosfatidylcholine, stearine en ascorbylpalmitaat leidt tot zogenoemde solid lipid curcumin particles (SLCP) en vergroot de biologische beschikbaarheid bij benadering met een factor 100 ten opzichte van een standaard curcuminepreparaat.(2) SLCP wordt, net als langeketenvetten uit voeding, als chylomicronen* uit de darmcellen opgenomen in de lymfe en vervolgens vervoerd naar het bloed, waardoor de route via, en de metabolisering in de lever in eerste instantie worden omzeild. SLCP is een curcumine-supplement waarvan relatief lage doseringen nodig zijn, wat het gebruiksgemak en de therapietrouw ten goede kan komen. Alleen bij een beoogd effect in het maag-darmkanaal en bij uitwendig gebruik is de opneembaar van curcumine van minder belang.
Via verschillende moleculaire mechanismen remt curcumine ontsteking en speelt daardoor een belangrijke rol in het remmen of voorkomen van chronische aandoeningen. Curcumine blokkeert onder andere de activatie van het eiwitcomplex NF-kB (nuclear factor kappa B), dat DNA-transcriptie controleert en een sleutelrol speelt in de immuunrespons en bij (chronische) ontsteking.(1,3,4) Daarnaast remt curcumine de productie van ontstekingsbevorderende signaalstoffen (cytokines) en speelt curcumine een rol bij het herstellen van de balans tussen de verschillende T-helpercellen.(5,6) Deze specifieke subgroep van T-lymfocyten heeft belangrijke functies binnen het immuunsysteem. Ongunstige verschuivingen in de balans tussen verschillende typen T-helpercellen spelen een rol bij onder andere allergieën, auto-immuunaandoeningen en ontstekingsziekten.
Aangezien curcumine niet de schadelijke bijwerkingen heeft die reguliere ontstekingsremmers hebben, is het een interessant kruid voor mensen met chronische ontstekingsziekten zoals reumatoïde artritis, colitis ulcerosa, ziekte van Crohn en psoriasis. Maar ook bij aandoeningen die zijn geassocieerd met chronische laaggradige (stille) ontsteking waaronder hart- en vaatziekten, metabool syndroom, ziekte van Alzheimer en depressie, kan curcumine gunstige effecten hebben.
Curcumine heeft belangrijke antioxidatieve eigenschappen. Het activeert het antioxidantsysteem, onder andere door verhoging van de synthese van antioxidanten en antioxidantenzymen, remt de vorming van vrije radicalen en beschermt vetten, eiwitten en DNA tegen oxidatieve beschadiging.(1,3,4) Vrije radicalen zijn een belangrijke oorzaak van veroudering en het ontstaan van (chronische) ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, kanker en neurodegeneratieve ziekten.
Curcumine functioneert ook als chelator; het bindt zware metalen zoals aluminium, lood, kwik, cadmium en arsenicum en maakt deze minder toxisch en gemakkelijker uit te scheiden.(7) De belasting van zware metalen uit het milieu is groot en zware metalen worden vooral in het centrale zenuwstelsel, de lever en nieren opgeslagen, waar ze tot oxidatieve schade aan de weefsels leiden. Inname van curcumine kan de organen beschermen tegen de toxische effecten van zware metalen. Bovendien ondersteunt curcumine de lever in zijn ontgiftende werking.
Onderzoek naar de effecten van curcumine bij diverse soorten kanker, al dan niet in combinatie met chemotherapie, heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen. Curcumine kan de effectiviteit van reguliere antikankerbehandelingen versterken en de toxiciteit ervan verminderen.(8,9) Antitumorale activiteit van curcumine, onder meer remming van tumorgroei en uitzaaiing en stimuleren van celdood, is ook reeds aangetoond in gekweekte cellen en diermodellen.(4) Daarnaast kan curcumine tumorcellen gevoeliger maken voor bestraling, terwijl het het omliggende gezonde weefsel juist beschermt tegen door radiotherapie geïnduceerde schade.(10,11) Tot slot heeft curcumine mogelijk een preventieve werking tegen kanker bij mensen met een verhoogd risico.(10)
Vanwege de veelzijdige werking is curcumine breed inzetbaar voor zowel preventie als behandeling van een scala aan chronische aandoeningen. Dit artikel bespreekt een selectie van de mogelijke indicaties.
Cognitieve achteruitgang en dementie
Curcumine in de vorm van SLCP kan, in tegenstelling tot gewone curcumine, de bloed-hersenbarrière passeren. Mede door verlaging van (neuro)inflammatie en oxidatieve stress, chelatie van zware metalen en modulatie van neurotransmitters heeft curcumine een beschermend effect op zenuwweefsel (neuroprotectie) en is daarom veelbelovend voor de preventie en behandeling van leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer. Uit onderzoek blijkt dat curcumine gunstige effecten heeft op de mentale functies (leren en geheugen) en de stemming bij gezonde ouderen.(12-14) Curcumine remt de vorming van het toxische amyloïd-bèta (Aß) - het eiwit dat de typische amyloïde plaques vormt in de hersenen en geassocieerd is met de ziekte van Alzheimer - en stimuleert de afbraak van Aß-plaques.(13,15) Verder kan curcumine-suppletie de hoeveelheid BDNF (brain-derived neurotrophic factor) in de hersenen verhogen.(16) Dit stofje stimuleert de vorming van nieuwe neuronen en is onder andere van belang bij leren en geheugen.
Obesitas, metabool syndroom en diabetes type 2
Curcumine kan een belangrijke bijdrage leveren aan de preventie van obesitas-gerelateerde aandoeningen zoals metabool syndroom, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.(17) Suppletie met curcumine kan het risico op cardiovasculaire aandoeningen verlagen door het verbeteren van de bloedsuikerregulatie en het bloedvetprofiel. Bij mensen met overgewicht en metabool syndroom ondersteunt curcumine voedings- en leefstijlveranderingen ten behoeve van gewichtsverlies en reductie van de BMI en helpt curcumine de bloedspiegels van triglyceriden en LDL-cholesterol te verlagen en de HDL-cholesterolspiegel te verhogen.(18,19) Curcumine heeft bovendien gunstige effecten op de nuchtere glucosespiegel, insulineresistentie, lipideperoxidatie* en bloeddruk.(12,15,20,21)
Insulineresistentie speelt een belangrijke rol bij het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) en vrouwen die eraan lijden hebben een sterk verhoogd risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Onderzoek laat zien dat curcumine-suppletie de bloedsuikerregulatie bij vrouwen met PCOS kan verbeteren, evenals de bloedwaarden van HDL- en totaalcholesterol.(22)
Reumatoïde artritis en osteoartritis
Uit dier- en (beperkt) humaan onderzoek komt naar voren dat curcumine een curatief effect heeft bij reumatoïde artritis en ziektesymptomen zoals pijnlijke, gezwollen gewrichten en ochtendstijfheid aanzienlijk kan verminderen.(23-25) Naast het verminderen van de productie van ontstekingsbevorderende stoffen, speelt het remmen van de activiteit van een specifieke subset van T-helpercellen (Th17) hierbij een belangrijke rol. Th17-cellen zijn namelijk in hoge mate betrokken bij de pathogenese en progressie van reumatoïde artritis.(6,26) Bij de behandeling van osteoartritis (artrose) is curcumine zeer effectief in het verbeteren van de gewrichtsfunctie en het verminderen van pijn en stijfheid. Door suppletie met curcumine kan het gebruik van NSAID’s (niet-steroïde ontstekingsremmers) en andere pijnstillers fors worden beperkt.(27)
Inflammatoire darmziekten
Bij mensen met colitis ulcerosa draagt curcumine, als aanvulling op de reguliere behandeling, bij aan het verlichten van darmklachten.(28) In enkele kleine studies is ook bij mensen met de ziekte van Crohn positieve effecten van curcumine waargenomen, onder andere afname van ziekteactiviteit.(29) De ontstekingsremmende en antioxidatieve effecten van curcumine zorgen voor een afname van ziektegeassocieerde ontstekingsmarkers. Daarnaast heeft curcumine een positieve invloed op de samenstelling van het darmmicrobioom en kan het bijdragen aan bescherming en herstel van de darmwand.(29,30)
Depressie
Curcumine heeft potentie als een natuurlijk en veilig antidepressivum. De antidepressieve activiteit van curcumine kan onder andere worden verklaard door remming van neuro-inflammatie, verlaging van oxidatieve stress en verhogen van BDNF-, serotonine- en dopamineniveaus in de hersenen, maar ook door beïnvloeding van het stresssysteem (de hypothalamus-hypofyse-bijnieras).(31,32) Uit onderzoek blijkt dat curcumine symptomen van depressie aanzienlijk kan verbeteren, en daarnaast angstklachten kan verminderen. Een curcumine-supplement met verbeterde opneembaarheid werkte bij proefpersonen met majeure depressie even goed als het reguliere antidepressivum fluoxetine.(33) Curcumine kan bovendien de darmgezondheid positief beïnvloeden. Darmen en hersenen staan bidirectioneel met elkaar in verbinding (darm-hersen-as) en verbetering van de samenstelling van het darmmicrobioom, bevorderen van de normale darmbarrièrefunctie en verminderen van ontsteking in de darm kunnen bijdragen aan de behandeling van depressie.(31,34)
Hart- en vaatziekten
Uit onderzoek blijkt dat curcumine gunstig is voor de gezondheid van het cardiovasculaire systeem. Curcumine verlaagt het cholesterolgehalte en speelt ook op andere wijzen een rol bij het remmen van atherosclerose. Het beschermt onder andere LDL-cholesterol tegen oxidatie, verbetert de functie van de endotheelcellen (cellen die de binnenkant van een bloedvat bekleden) en remt vaatontsteking en bloedplaatjesaggregatie.(35) Daarnaast dragen ook de ontstekingsremmende eigenschappen van curcumine bij aan preventie van hart- en vaatziekten.(4) Curcumine-suppletie gedurende vier weken laat de C-reactief proteïne (CRP)-spiegel, een belangrijke ontstekingsmarker en onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten, aanzienlijk dalen.(36)
Chronische oogaandoeningen
Orale suppletie met curcumine heeft gunstige effecten op oogklachten bij mensen met een oogaandoening. Bij chronische uveïtis anterior* en idiopathische orbitale ontsteking* is onderzoek gedaan met curcumine waaruit bleek dat oogklachten bij het merendeel van de mensen afnam. Bij chronische uveïtis anterior gebeurde dit al na enkele weken en bleek bovendien dat curcumine bij deze aandoening even goed werkt als corticosteroïden. Hoewel studies bij mensen met diabetische retinopathie*, leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie* en glaucoom vooralsnog ontbreken of zeer beperkt zijn, zijn er sterke aanwijzingen uit in-vitro (buiten een levend organisme) en dieronderzoek dat curcumine een belangrijke bijdrage kan leveren aan verlichting van de klachten.(37,38)
Spieratrofie en spiertrauma
Suppletie met curcumine kan spierpijn en spierschade als gevolg van intensieve (kracht)training tegengaan en het herstel na spiertrauma bevorderen.(39-41) Mogelijk heeft curcumine ook gunstige effecten op spieratrofie door immobiliteit, veroudering en ziekte. In diermodellen is aangetoond dat curcumine verlies van spiermassa en daardoor spierzwakte en invaliditeit tegengaat, maar bij mensen zijn hier nog geen onderzoeksresultaten van beschikbaar.(42,43)
Curcumine is een zeer veilige stof om (langdurig) te gebruiken. Voor curcumine SLCP is de NOAEL (no observed adverse effect level) hoger dan 720 mg/kg/dag. Bij galwegobstructie en galstenen is het gebruik van curcumine gecontra-indiceerd, evenals tijdens zwangerschap en het geven van borstvoeding. Doordat curcumine bloedplaatjesaggregatie remt en de bloedglucosespiegel verlaagt, is voorzichtigheid bij het combineren van curcumine met antistollingsmiddelen en diabetesmedicatie geboden. Bij ijzersuppletie moet worden geadviseerd het ijzerpreparaat niet gelijktijdig met curcumine in te nemen.
Chronische uveïtis anterior: chronische ontsteking van het voorste deel van het oog (het hoornvlies, de iris en ruimte daartussen, de voorste oogkamer).
Chylomicronen: grootste soort lipoproteïne, bestaande uit 99% vet en 1% eiwit. Ze worden gevormd door enterocyten (darmcellen) en zijn betrokken bij transport van vetten vanuit de darm via de lymfe en het bloed naar de rest van het lichaam.
Diabetische retinopathie: diabetescomplicatie waarbij schade aan het netvlies ontstaat.
Idiopathische orbitale ontsteking: ontsteking in de oogkas (orbita) waarvoor geen oorzaak kan worden gevonden.
Leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie: degeneratie van het centrale deel van het netvlies (de macula lutea of gele vlek).
Pleiotroop: het bereiken van een specifiek gezondheidseffect via meerdere werkingsmechanismen.
Lipideperoxidatie: oxidatieve beschadiging van lipiden onder invloed van vrije radicalen waarbij peroxiden ontstaan die schadelijk zijn.
1. Sohn SI et al. Biomedical applications and bioavailability of curcumin – an updated review. Pharmaceutics. 2021;13:2102.
2. Jamwal R. Bioavailable curcumin formulations: a review of pharmacokinetic studies in healthy volunteers. J Integr Med. 2018;16:367-74.
3. Hewlings SJ et al. Curcumin: a review of it’s effects on human health. Foods. 2017;6:92.
4. Pulido-Moran M et al. Curcumin and health. Molecules. 2016;21:264.
5. Ferguson JJ et al. Anti-inflammatory effects of oral supplementation with curcumin: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2021;79:1043-66.
6. Rahimi K et al. Targeting the balance of T helper cell responses by curcumin in inflammatory and autoimmune states. Autoimmun Rev. 2019;18:738-48.
7. García-Niño WR et al. Protective effect of curcumin against heavy metals-induced liver damage. Food Chem Toxicol. 2014;69:182-201.
8. Tan BL et al. Curcumin combination chemotherapy: the implication and efficacy in cancer. Molecules. 2019;24:2527.
9. Willenbacher E et al. Curcumin: new insights into an ancient ingredient against cancer. Int J Mol Sci. 2019;20:1808.
10. Howells L et al. A systematic review assessing clinical utility of curcumin with a focus on cancer prevention. Mol Nutr Food Res. 2021;65:e2000977.
11. Zoi V et al. Radiosensitization and radioprotection by curcumin in glioblastoma and other cancers. Biomedicines. 2022;10:312.
12. Cox KH et al. Further evidence of benefits to mood and working memory from lipidated curcumin in healthy older people: a 12-week, double-blind, placebo-controlled, partial replication study. Nutrients. 2020;12:1678.
13. Small GW et al. Memory and brain amyloid and tau effects of a bioavailable form of curcumin in non-demented adults: a double-blind, placebo-controlled 18-month trial. Am J Geriatr Psychiatry. 2018;26:266-77.
14. Tsai IC et al. The effect of curcumin differs on individual cognitive domains across different patient populations: a systematic review and meta-analysis. Pharmaceuticals. 2021;14:1235.
15. DiSilvestro RA et al. Diverse effects of a low dose supplement of lipidated curcumin in healthy middle aged people. Nutrition J. 2012;11:79.
16. Sarraf P et al. Short-term curcumin supplementation enhances serum brain-derived neurotrophic factor in adult men and women: a systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Res. 2019;69:1-8
17. Aggarwal BB. Targeting inflammation-induced obesity and metabolic diseases by curcumin and other nutraceuticals. Annu Rev Nutr. 2010;30:173-99.
18. Akbari M et al. The effects of curcumin on weight loss among patients with metabolic syndrome and related disorders: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Front Pharmacol. 2019;10:649.
19. Alsharif F et al. The effect of curcumin supplementation on anthropometric measures among overweight or obese adults. Nutrients. 2021;13:680.
20. Azhdari M et al. Metabolic benefits of curcumin supplementation in patients with metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Phytother Res. 2019;33:1289-1301.
21. Tabrizi R et al. The effects of curcumin on glycemic control and lipid profiles among patients with metabolic syndrome and related disorders: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Curr Pharm Des. 2018;24:3184-99.
22. Jabczyk M et al. Curcumin in metabolic health and disease. Nutrients. 2021;13:4440.
23. Amalraj A et al. A novel highly bioavailable curcumin formulation improves symptoms and diagnostic indicators in rheumatoid arthritis patients: a randomized, double-blind, placebo-controlled, two-dose, three-arm, and parallel-group study. J Med Food. 2017;20:1022-30.
24. Jeyakodi S et al. Safety and efficacy of biosolve curcuminTM in active rheumatoid arthritis: a randomized double-blind placebo-controlled clinical study. Am J Phytomed Clin Ther. 2021;9:5.
25. Pourhabibi-Zarandi F et al. Curcumin and rheumatoid arthritis: a systematic review of literature. Int J Clin Pract. 2021;75:e14280.
26. Leipe J et al. Role of Th17 cells in human autoimmune arthritis. Arthritis Rheum. 2010;62:2876-85.
27. Goulart M et al. Curcumin in osteoarthritis treatment: the present state of evidence. Ann Rheum Dis. 2019;78(Suppl 2):AB0792.
28. Roque Coelho M, et al. The use of curcumin as a complementary therapy in ulcerative colitis: a systematic review of randomized controlled clinical trials. Nutrients. 2020;12:2296.
29. Karthikeyan A et al. Curumin and its modified formulations on inflammatory bowel disease (IBD): the story so far and future outlook. Pharmaceutics. 2021;13:484.
30. Ghosh SS et al. Curcumin-mediated regulation of intestinal barrier function: the mechanism underlying its beneficial effects. Tissue Barrier. 2018;6:e1425085.
31. Lopresti AL. Potential role of curcumin for the treatment of major depressive disorder. CNS Drugs. 2022;36:123-41.
32. Zhang Y et al. Curcumin in antidepressant treatments: an overview of potential mechanisms, pre-clinical/clinical trials and ongoing challanges. Basic Clin Pharmacol Toxicol. 2020;127:243-53.
33. Sanmukhani J et al. Efficacy and safety of curcumin in major depressive disorder: a randomized controlled trial. Phytother Res. 2014;28:579-85.
34. Ramaholimihaso T et al. Curcumin in depression: potential mechanisms of action and current evidence – a narrative review. Front Psychiatry. 2020;11:572533.
35. Aggarwal B et al. Curcumin – biological and medicinal properties. In book: Turmeric: the genus curcuma. New York: CRC Press; 2007.
36. Sahebkar A. Are curcuminoids effective C-reactive proteinlowering agents in clinical practice? Evidence from a meta-analysis. Phytother Res. 2014;28:633-42.
37. Nebbioso M et al. Recent advances and disputes about curcumin in retinal diseases. Clin Ophthalmol. 2021;15:2553-71.
38. Radomska-Leśniewska DM et al. Therapeutic potential of curcumin in eye disease. Centr Eur J Immunol. 2019;44:181-9.
39. Fernández-Lázaro D et al. Modulation of exercise-induced muscle damage, inflammation, and oxidative markers by curcumin supplementation in a physically active population: a systematic review. Nutrients. 2020;12:501.
40. McFarlin BK et al. Reduced inflammatory and muscle damage biomarkers following oral supplementation with bioavailable curcumin. BBA Clin. 2016;5:72-8.
41. Salehi M et al. The effects of curcumin supplementation on muscle damage, oxidative stress, and inflammatory markers in healthy females with moderate physical activity: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Int J Prev Med. 2021;12:94.
42. Chaudhary P et al. High altitude mediated skeletal muscle atrophy: protective role of curcumin. Biochimie. 2019;156:138-47.
43. Ono T et al. Curcumin ameliorates skeletal muscle atrophy in type 1 diabetic mice by inhibiting protein ubiquitination. Exp Physiol. 2015;100:1052-63.