Figuur 1. Curcuminoïden
Kurkuma (koenjit, koenier, Indiase geelwortel, Indiase saffraan) is een aromatische specerij uit de wortel van Curcuma longa, een plant uit de gemberfamilie (Zingiberaceae). Kurkuma geeft kerriepoeder zijn typische diepgele kleur en is licht bitter van smaak. Naast een rol in de voedselbereiding en –conservering werd kurkuma als (ayurvedisch, traditioneel Chinees) geneesmiddel aanbevolen bij uiteenlopende gezondheidsproblemen waaronder maagdarmklachten, leverziekten, gewrichtsontsteking, bijholteontsteking, (brand)wonden en ooginfecties. Curcuminoïden zijn vetoplosbare polyfenolen en de belangrijkste medicinale bestanddelen in kurkuma. Het grootste deel (circa 80%) is curcumine (curcumine I, diferuloylmethaan), de rest bestaat uit het verwante curcumine II (demethoxycurcumine) en curcumine III (bisdemethoxycurcumine). Kurkuma bevat 2-5% curcuminoïden, terwijl voedingssupplementen op basis van kurkuma een veel hoger gehalte of uitsluitend curcumine/curcuminoïden bevatten. De wetenschappelijke belangstelling voor curcumine is groot: inmiddels zijn er ruim 5200 (vooral preklinische) studies met ‘curcumin’ in de titel verschenen op Pub- Med, de internet database van medischwetenschappelijke artikelen.(1) Curcumine heeft een zeer breed werkingsgebied, is non-toxisch en een veelbelovende stof voor de preventie en/of behandeling van uiteenlopende chronische ziekten.(2) Dat er nog relatief weinig klinische studies zijn gedaan met curcumine heeft veel te maken met de lage biologische beschikbaarheid van curcumine, waardoor studieresultaten kunnen tegenvallen. Bij curcuminesuppletie is het essentieel gebruik te maken van een voedingssupplement met (sterk) verbeterde absorptie. Dit is mogelijk minder belangrijk bij een beoogd effect in het maagdarmkanaal en bij uitwendig gebruik.
De gezondheidsbevorderende eigenschappen van curcumine worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door verhoging of verlaging van (de genexpressie en activiteit van) regulatiemoleculen zoals transcriptiefactoren (DNA-bindende eiwitten die de gentranscriptie reguleren, waaronder NFκB, Nrf2 en PPAR-γ), pro-inflammatoire cytokines (waaronder TNF-α en diverse interleukines), enzymen (waaronder de pro-inflammatoire enzymen COX-2, 5-LOX en iNOS), groeifactoren en adhesiemoleculen (eiwitten die zorgen voor binding van twee structuren/moleculen, bijvoorbeeld vascular cell adhesion molecule 1 (VCAM-1) dat zorgt voor binding van immuuncellen aan vaatendotheel). Curcumine beïnvloedt meer dan 100 verschillende regulatie- of signaalmoleculen; figuur 2 geeft een vereenvoudigd overzicht van moleculaire aangrijpingspunten weer. Curcumine heeft pleiotrope activiteit: via meerdere werkingsmechanismen wordt een specifiek gezondheidseffect (zoals ontstekingsremming of neuroprotectie) bereikt. Zo worden in een studie tien verschillende neuroprotectieve effecten van curcumine beschreven.(3) Indien een voldoende hoge weefselconcentratie wordt bereikt, kan curcumine een groot aantal chronische ziekten beïnvloeden, vooral door versterking van het antioxidantsysteem, ontstekingsremming en immunomodulatie.( 4)
*Pleiotroop = het bereiken van een specifiek gezondheidseffect via meerdere werkingsmechanismen.
Figuur 2. Invloed van curcumine op regulatiemoleculen.
1. Antioxidantactiviteit en chelatie (zware) metalen
• Antioxidantactiviteit
Curcumine is een krachtige antioxidant en vrije radicalenvanger, remt de vorming van vrije radicalen en beschermt biologische structuren zoals lipiden, eiwitten en DNA tegen oxidatieve beschadiging.(5) Oxidatieve stress versnelt verouderingsprocessen en verhoogt de kans op leeftijdsgerelateerde degeneratieve ziekten zoals kanker, diabetes mellitus, neurodegeneratieve ziekten en hart- en vaatziekten. In een diermodel voor veroudering remde curcumine (30 mg/kg) de vorming van malondialdehyde en lipofuscine, oxidatieve markers van veroudering.(6) Inductie van oxidatieve stress en remming van DNA-reparatie door blootstelling aan het giftige arsenicum is geassocieerd met een grotere kans op kanker. In een Indiase studie leidde curcuminesuppletie bij proefpersonen, die chronisch waren blootgesteld aan arsenicum, tot afname van oxidatieve stress en opregulatie van p53-afhankelijke DNA reparatie-enzymen (tumor suppressor p53 is een regulatiemolecuul dat het genoom beschermt, zorgt voor herstel van DNA-schade en preventie van genmutaties).(7)
• Opregulatie Nrf2
Een belangrijk effect van curcumine is opregulatie (verhoging van activiteit en/ of hoeveelheid) van de transcriptiefactor Nrf2 (nuclear factor erythroid 2 related factor 2), die endogene induceerbare verdedigingssystemen activeert in reactie op oxidatieve stress en andere endogene en exogene stressoren.(8,9) Nrf2 activeert het antioxidantsysteem (met onder meer verhoging van de synthese van glutathion en antioxidantenzymen), remt ontstekingen (onder meer door neerregulatie van NFκB en verhoging van anti-inflammatoir IL-10) en activeert fase II detoxificatie-enzymen. Een disfunctioneel Nrf2-systeem is geassocieerd met chronische aandoeningen waaronder neurodegeneratieve ziekten (Alzheimer, Parkinson, ALS, MS), chronische nierziekten (waaronder diabetische nefropathie), astma, COPD en obesitas.(9,10) Wetenschappers hebben vastgesteld dat activering van het antioxidantsysteem door Nrf2 sterkere neuroprotectieve effecten heeft bij de ziekte van Parkinson dan conventionele antioxidant therapie.(11) Veroudering gaat gepaard met achteruitgang van het Nrf2-systeem; curcuminesuppletie kan door opregulatie van Nrf2 bijdragen aan de preventie van diverse leeftijdsgerelateerde degeneratieve ziekten. Dieronderzoek suggereert bovendien dat curcuminesuppletie de levensduur verlengt.(3,12)
• Chelatie (zware) metalen
Curcumine beschermt (mede door chelatie, ontstekingsremming, verlaging van oxidatieve stress en opregulatie van Nrf2) tegen onder meer neurotoxiciteit en hepatotoxiciteit van (zware) metalen zoals aluminium, lood, kwik, cadmium, koper, chroom en ijzer.(13-15) In dieronderzoek is vastgesteld dat curcumine beschermt tegen cadmium-geïnduceerde vasculaire disfunctie en hypertensie.(16)
2. Ontstekingsremming en immunomodulatie
• Neerregulatie NFκB
Bij veel chronische (ontstekings)ziekten speelt overactiviteit van de transcriptiefactor NFκB een centrale rol in het ziekteproces, onder meer bij kanker, atherosclerose, allergieën, inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcerosa), pancreatitis, hepatitis, osteoporose, multiple sclerose, de ziekte van Alzheimer, aids, reumatoïde artritis, psoriasis en COPD.(17) Curcumine beïnvloedt deze ziekten mede door neerregulatie van NFκB.(18-21)
• Opregulatie HO-1
Curcumine zorgt via Nrf2 activering voor sterke opregulatie van het induceerbare stresseiwit HO-1 (heem oxygenase-1), dat naast het afbreken van heem belangrijk is voor celbescherming, verlaging van oxidatieve stress, immunomodulatie en ontstekingsremming. HO-1 speelt een centrale rol bij het beëindigen van een acute ontsteking (resolutiefase) zodat deze niet overgaat in chronische (laaggradige) ontsteking. Wetenschappers vermoeden dat opregulatie van HO-1 gunstige effecten heeft bij (laaggradige) ontstekingsziekten zoals metabole ziekten (metabool syndroom, diabetes type 2, obesitas), sepsis, auto-immuunziekten, allergieën en neurodegeneratieve ziekten.(22-24)
• Neerregulatie iNOS
Curcumine remt de expressie van iNOS (inducible nitric oxide synthase) in ontstekingscellen, mede door opregulatie van HO-1 en/of neerregulatie van NFκB. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat langdurige overactiviteit van iNOS een belangrijke rol in de pathogenese van auto-immuunziekten en chronische ontstekingsziekten (depressie, reuma, multiple sclerose, ziekte van Sjögren, diabetes type 1, astma, bronchiëctasie, atherosclerose, inflammatoire darmziekten, coeliakie, glomerulonefritis, diabetische nefropathie, psoriasis, SLE, systemische sclerose, dermatitis, peri-apicale periodontitis), neurodegeneratieve ziekten, hersentrauma, hartinfarct, kanker en afstoting na transplantatie.(25,26)
• Opregulatie PPAR-γ
Curcumine is een PPAR-γ agonist. Opregulatie van de transcriptiefactor PPAR-γ (peroxisome proliferator-activated receptor-γ) en verhoging van de expressie van PPAR-γ receptoren door curcumine leidt tot significante ontstekingsremming, mede door neerregulatie van NFκB. Activering van PPAR-γ is gunstig bij oogziekten zoals diabetische retinopathie, glaucoom en leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie; PPAR-γ remt de activiteit van microglia en glia, de belangrijkste immuuncellen die betrokken zijn bij oogontsteking.(91) Opregulatie van PPAR-γ door curcumine is in preklinisch onderzoek tevens geassocieerd met remming van hypertensiegeassocieerde hartfibrose, remming van colorectale carcinogenese, bescherming van zenuwcellen bij cerebrale ischemiegeïnduceerde ontsteking, remming van nierfibrose, remming van diabetes gerelateerde leverfibrose en ontstekingsremming bij obesitas, diabetes mellitus en metabool syndroom.(27-32) Activering van PPAR-γ is therapeutisch aangrijpingspunt bij cystische fibrose en systemische sclerose.( 33,34)
3. Antimutagene en anticarcinogene activiteit
Vele in-vitro en dierstudies hebben aangetoond dat curcumine alle aspecten van kanker remt (ontstaan, (in)groei, angiogenese, metastasering) en werkzaam is tegen diverse typen kanker (leukemie, lymfoom, multiple myeloom, melanoom, colorectaalkanker, kanker van borst, maag, slokdarm, long, lever, pancreas, prostaat, baarmoeder, baarmoederhals, eierstok, blaas).(35,36) Curcumine moduleert een groot aantal regulatiemoleculen in de verschillende stadia van kanker.(35-37) In figuur 3 is te zien dat curcumine transcriptiefactoren remt (waaronder STAT3, AP-1, NF-kB) die de transformatie van normale cellen in tumorcellen bevorderen, en tumorsuppressorgenen activeert die het ontstaan van kankercellen voorkomen. Curcumine remt tumorcelproliferatie door overexpressie te remmen van onder meer oncogenen (genen die zijn betrokken bij het ontstaan van kanker), HER2 (human epidermal growth factor receptor, een eiwit dat een belangrijke rol speelt bij de groei en deling van cellen), groeifactoren en cyclin D1 (een eiwit dat een rol speelt bij de celdeling). Mede door remming van VEGF (vascular endothelial growth factor) gaat curcumine angiogenese (nieuwvorming van bloedvaten) tegen. Neerregulatie van onder meer MMP (matrix-metalloproteinase), COX-2, TNF-α, adhesiemoleculen (waaronder VCAM en ICAM) en chemokines remt doorgroei in omliggend weefsel en metastasering.(35)
Figuur 3. Curcumine gaat de tumorvorming en -progressie tegen (35)
Daarnaast verhoogt curcumine de gevoeligheid van tumoren voor cytostatica en bestraling. Wetenschappers hebben ontdekt dat een tumor bestaat uit heterogene populaties van cellen; naast meer gedifferentieerde tumorcellen bevat een tumor subpopulaties van tumorstamcellen, die resistenter zijn voor chemotherapie, bestraling en hormoontherapie dan de overige tumorcellen. Na een aanvankelijk succesvolle kankertherapie en een lange periode van complete remissie kunnen uit tumorstamcellen opnieuw tumoren ontstaan. Curcumine is in staat deze tumorstamcellen te doden door remming van de afgifte van de pro-inflammatoire cytokines IL-6, IL-8 en IL-1 en modulatie van diverse regulatiemoleculen.(38) Daarnaast is het mogelijk dat curcumine de tumorstamcel aanzet tot differentiatie. Curcumine is niet cytotoxisch voor gewone stamcellen maar ondersteunt de functie van deze gezonde cellen.(38)
Obstakel voor therapeutische toepassingen is de lage absorptie van curcumine na orale inname, de korte halfwaardetijd en de beperkte verspreiding in lichaamsweefsels. In dieronderzoek worden gezondheidseffecten gezien bij curcuminedoses variërend van 50 tot 500 mg/kg/dag. In humane studies (kanker, alzheimer, psoriasis, cystische fibrose) zijn doseringen tot 4 gram curcumine per dag gebruikelijk. Doseringen tot 8-12 gram/dag (getest bij onder meer kanker, reuma, oogziekten, aids en postoperatief) worden in de regel goed verdragen, maar roepen door het grote volume veel weerstand op bij de gebruikers.(39-44) Eventuele bijwerkingen zoals hoofdpijn, diarree of huiduitslag zijn niet dosis gerelateerd.(45) Curcumine is weliswaar werkzaam in kleine (micromolaire) concentraties, zelfs bij een hoge orale dosis (4-12 gram per dag) komt waarschijnlijk weinig curcumine in het lichaam terecht.(42,46,47) Het vetoplosbare curcumine is slecht wateroplosbaar, instabiel en wordt snel in de darmen en lever geïnactiveerd (door glucuronide- of sulfaatconjugatie) en vervolgens uitgescheiden.(47) Wetenschappers doen er alles aan om de biologische beschikbaarheid van curcumine te verbeteren, bijvoorbeeld door curcumine te combineren met piperine of fosfatidylcholine.(49)
Een nieuwe, gepatenteerde methode om de effectiviteit van curcuminesuppletie sterk te verbeteren is door curcumine aan te bieden in de vorm van SLCP (solid lipid curcumin particles). In humaan onderzoek is aangetoond dat deze (lipiden)vorm van ongebonden curcumine een tot 65 keer betere opneembaarheid en tot 285 keer hogere biologische beschikbaarheid heeft dan gewone curcumine waardoor kan worden volstaan met veel lagere doseringen.(48) SLCP komt na orale inname via de lymfe (in chylomicronen) en niet zoals gebruikelijk via poortaderbloed het lichaam binnen en is gevrijwaard van inactivering in darmen en lever, waardoor meer curcumine in bloed en weefsels wordt opgenomen. In tegenstelling tot gewone (geconjugeerde) curcumine kan SLCP de bloed-hersenbarrière passeren, zorgt het voor een voldoende hoge weefselconcentratie en heeft het significante neuroprotectieve effecten.(50) In een humane studie met gezonde ouderen is aangetoond dat SLCP-suppletie (400 mg/dag met 80 mg curcumine) gunstig is voor cognitie en stemming.(51) In een tweede studie met gezonde volwassenen (40- 60 jaar) zorgde suppletie met SLCP (met 80 mg curcumine/dag gedurende 4 weken) voor verlaging van de bloedspiegels van triglyceriden, amyloïd-β (biomarker van hersenveroudering), ALT (alanine aminotransferase, marker voor leverschade) en ICAM (een adhesiemolecuul geassocieerd met atherosclerose) en stijging van de antioxidantcapaciteit en NO-synthese (stikstofmonoxide, indicatie voor verbetering endotheelfunctie).(52) Van SLCP is waarschijnlijk een (veel) lagere dosis nodig dan van andere curcuminepreparaten die in wetenschappelijke studies zijn gebruikt. Daarbij is de NOAEL (no observed adverse effect level) voor SLCP hoger dan 720 mg/ kg/dag.(51,53)
Wetenschappers verwachten dat curcumine bij een breed scala aan aandoeningen kan worden ingezet (tabel 1), gebaseerd op aangetoonde gezondheidseffecten en onderliggende werkingsmechanismen en de resultaten van vele dierstudies en een aantal humane studies. In humane studies zijn positieve resultaten met curcumine gerapporteerd bij onder meer kanker, diabetes mellitus, psoriasis, reumatoïde artritis, osteoartritis, oogziekten en de ziekte van Crohn.(54)
Tabel 1. Voorgestelde indicaties voor curcuminesuppletie.(4,39,55-63)
In dierstudies is aangetoond dat curcumine neuroprotectieve activiteit bezit bij onder meer de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, beroerte, tardieve dyskinesie, epilepsie, hersentrauma, alcoholisme en diabetische neuropathie.(3,41,56,64-69) Ook zijn er aanwijzingen dat curcumine de ziekte van Marie- Charcot Tooth en de ziekte van Huntington kan beïnvloeden.(3) Neuroprotectie wordt bereikt door onder meer verlaging van oxidatieve stress en neuroinflammatie (opregulatie van Nrf2, HO-1 en PPAR-γ zijn hierbij belangrijke werkingsmechanismen), chelatie van zware metalen, modulatie van neurotransmittersystemen (serotonine, dopamine, GABA en glutamaat) en verhoging van BDNF (brain derived neurotrophic factor, een neurotrofine die de vorming van nieuwe neuronen stimuleert). (3,9,64) Verschillende preklinische studies wijzen op een neuroprotectieve werking van curcumine bij de ziekte van Parkinson. Curcumine beschermt tegen de endogene neurotoxines salsolinol en α-synuclein (die een rol spelen in de pathogenese van parkinson) en beschermt tegen dopaminerge neurodegeneratie door preventie van mitochondriale disfunctie. Mitochondriale disfunctie wordt voorkomen door remming van overexpressie van JNK (c-Jun N-terminal kinase), een MAPK. MAPK’s zijn mitogen-activated protein kinases, signaalmoleculen die worden geactiveerd door stressoren waaronder pro-inflammatoire cytokines en die celfuncties zoals celdeling, genexpressie, celdifferentiatie en apoptose reguleren.(70,71,72)
Curcumine is een veelbelovende stof voor de preventie en behandeling van leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer.(73) In-vitro en dierstudies hebben aangetoond dat curcumine het ziekteproces van de ziekte van Alzheimer remt, mede door bescherming tegen oxidatieve schade, ontstekingsremming, bescherming tegen neurotoxiciteit van amyloïd-β (Aβ) eiwit, remming van de vorming en aggregatie van Aβ en stimulering van de afbraak en verwijdering van Aβ-plaques (curcumine bindt hierbij aan amyloïd-β).(45,73-76) Factoren zoals verlaging van de cholesterolspiegel, het remmen van plaatjesaggregatie en chelatie van ijzer en aluminium dragen vermoedelijk ook bij aan het beschermende effect van curcumine.(77) Daarnaast gaat curcumine verlies van synaptophysine tegen, een (presynaptisch) membraaneiwit dat essentieel is voor de normale neurotransmissie en verlaagd is bij cognitieve achteruitgang en dementie.(74) Diermodellen voor de ziekte van Alzheimer bevestigen dat curcumine cognitieve achteruitgang tegengaat. Hierbij worden significante effecten bereikt met curcumine in een hoeveelheid die overeenkomt met 1,5 gram (gewone curcumine) per dag bij de mens. Zeer hoge doseringen curcumine lijken dus niet nodig voor een relevante neuroprotectieve activiteit. Er zijn enkele humane studies voltooid naar de werkzaamheid van curcumine (1-4 gram gedurende 6 maanden) bij de ziekte van Alzheimer en de resultaten van die studies zijn negatief of onvoldoende overtuigend.(45,73,78) Dit heeft vermoedelijk mede te maken met de lage biologische beschikbaarheid van gebruikte curcuminesupplementen.(45) Daarnaast is het denkbaar dat curcumine geschikt is voor de preventie van dementie en het beginstadium van de ziekte, maar minder effect heeft bij dementie in een vergevorderd stadium. Momenteel loopt een fase 2 studie naar de werkzaamheid van SLCP bij alzheimerpatiënten (suppletie met 4 of 6 gram SLCP met 800 of 1200 mg curcumine per dag).(74) Een klinische studie met gezonde ouderen doet vermoeden dat SLCP-suppletie leidt tot opname van een relevante hoeveelheid curcumine in de hersenen. Zestig gezonde ouderen (60- 85) namen gedurende 4 weken SLCP (400 mg/dag met 80 mg curcumine) of placebo in.(51) Een uur na inname van curcumine zagen de onderzoekers significante verbeteringen in concentratie en werkgeheugen, vergeleken met placebo. Dagelijkse inname van SLCP leidde tot significante verbeteringen van werkgeheugen en stemming (waarbij de proefpersonen beter bestand waren tegen psychologische stress); daarnaast daalden de totaal- en LDL-cholesterolspiegel significant.(51)
Curcumine heeft antidepressieve activiteit in verschillende diermodellen voor depressie, mede door remming van neuroinflammatie, verlaging van oxidatieve stress, beïnvloeding van het stressregulatiesysteem (hypothalamus hypofyse-bijnieras) en modulatie van neurotransmittersystemen (serotonine, dopamine, norepinefrine, GABA, glutamaat) die zijn betrokken bij depressie.( 34,35,38,80,83,98) Curcumine zorgt voor dosisafhankelijke verhoging van BDNF (brain derived neurotrophic factor) met toename van neurogenese in hippocampus en frontale cortex.(34,38) Uit humane studies is bekend dat de serumspiegel van BDNF is verlaagd bij depressieve patiënten en dat deze normaliseert tijdens de behandeling met antidepressiva. Chronische stress speelt vaak een belangrijke rol bij het ontstaan van depressie. Dieronderzoek laat zien dat curcumine de mentale en fysieke stressbestendigheid verhoogt (adaptogene werking) en cognitieve achteruitgang en depressie door chronische stress mede tegengaat door verbetering van de glucosestofwisseling in de hersenen, remming van het pro-inflammatoire enzym iNOS en verhoging van BDNF, synaptophysine en 5-HT1A receptoren (serotonine 1A-receptoren).( 25,81,83,85-88) Een 6 weken durende humane studie uit 2014 met 60 proefpersonen levert het eerste klinische bewijs dat curcumine effectief en veilig is voor de behandeling van majeure depressie.(89) Behandeling met een curcuminesupplement met verbeterde absorptie (2x 500 mg/dag) was even effectief bij majeure depressie als het standaard antidepressivum fluoxetine (20 mg/dag), gemeten met HAMD17 (Hamilton Depression Rating Scale, 17-items).(89) De biologische beschikbaarheid van deze vorm van curcumine is naar schatting 7 keer hoger dan van gewone curcumine.(90) Het percentage responders (mensen die baat hadden bij de behandeling) was vergelijkbaar in beide groepen (curcumine 62,5%, fluoxetine 64,7%).(89)
Preklinische en enige klinische studies laten veelbelovende resultaten zien van (oraal toegediende) curcumine bij verschillende chronische oogaandoeningen zoals chronische uveïtis anterior, diabetische retinopathie, glaucoom, leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie, (diabetische) cataract, proliferatieve vitroretinopathie (gerelateerd aan netvliesloslating), allergische conjunctivitis, droge ogen syndroom en optische neuritis (demyeliniserende ontstekingsziekte geassocieerd met multiple sclerose).(91-95) Ontsteking speelt bij veel oogaandoeningen een belangrijke rol, ook bij oogaandoeningen die aanvankelijk niet werden beschouwd als ontstekingsziekten, zoals glaucoom, leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie, retinale ischemie en diabetische retinopathie.(94) In twee klinische studies resulteerde curcuminesuppletie (3x375 mg/dag resp. 2x120 mg/dag) in significante verbetering van de oogconditie bij in totaal 154 proefpersonen met chronische uveitis anterior.( 92,93) In de eerste studie constateerden de onderzoekers dat curcumine net zo goed werkte als corticosteroïden (de standaardtherapie bij deze oogaandoening) en dat het een goed alternatief kan zijn voor corticosteroïden vanwege het ontbreken van bijwerkingen. In de tweede studie werd een curcuminepreparaat met verhoogde absorptie gebruikt (curcumine-fosfatidylcholine complex met circa 20 keer hogere biologische beschikbaarheid) naast de standaardtherapie. De oogklachten namen af bij meer dan 80% van de proefpersonen na een paar weken curcuminesuppletie; na 12 maanden was het aantal exacerbaties van uveitis anterior van 275 (in de 12 maanden voorafgaande aan curcuminesuppletie) naar 36 gedaald.(93) Curcuminesuppletie (3x375 mg/dag gedurende 6-22 maanden) zorgde bij 5 proefpersonen met idiopathische orbitale ontsteking voor gestage afname van het ontstekingsproces; bij 4 van de 5 proefpersonen trad volledige genezing op.(94) Curcumine-fosfatidylcholine complex (in een dosering van 1200 mg/ dag met 240 mg curcumine) werd getest bij 12 proefpersonen (18 ogen) met chronische centrale sereuze chorioretinopathie (CSCR).(91) Hierbij lekt vocht uit het vaatvlies (chorioidea) naar de macula (gele vlek, het centrale deel van het netvlies) en ontstaat een zwelling onder het netvlies. Na 6 maanden curcuminesuppletie was de gezichtsscherpte in de geteste ogen toegenomen (bij 61%) of stabiel gebleven (bij 39%); bij 78% van de ogen werd afname van (neuro)retinale zwelling gezien.(91)
De laatste jaren wordt in toenemende mate onderzoek gedaan naar de effecten van curcumine bij mensen met kanker (onder meer multiple myeloom, osteosarcoom, colorectaal-, prostaat-, borst- en pancreaskanker). Het gaat veelal om fase 1 studies met kleine groepen patiënten, waarbij gekeken wordt naar de biologische beschikbaarheid van curcumine, veiligheid van suppletie en eerste bewijzen van werkzaamheid. Het is mogelijk dat curcumine vooral werkt tegen kanker in het maagdarmkanaal omdat gemakkelijker hogere weefselconcentraties worden bereikt, tenzij wordt gekozen voor curcumine met verbeterde absorptie of intraveneuze toediening van curcumine (in lipidenvorm).(96) Curcumine kan de effectiviteit van reguliere behandelingen versterken, maar ook bijwerkingen ervan verzachten.In een pilotstudie namen 40 mannen met prostaatkanker, die bestraald werden, een curcuminesupplement in met verbeterde absorptie (3 gram/dag) of placebo.(89) De curcuminegroep had na 3 maanden significant minder last van radiotherapie gerelateerde urinewegklachten dan de placebogroep.(98) In een andere studie leidde curcuminesuppletie (6 gram/ dag) tot vermindering van radiodermatitis bij borstkankerpatiënten.(99) Curcumine kan ook bijdragen aan de preventie van kanker. Bij 5 patiënten met familiaire adenomateuze polyposis, een erfelijke aandoening met goedaardige poliepen in de dikke darm en een sterk toegenomen kans op dikkedarmkanker, zorgde suppletie met curcumine (3x480 mg/dag) en quercetine (3x20 mg/dag) gedurende 6 maanden voor significante afname (aantal, grootte) van poliepen.(99)
Curcumine remt atherosclerose; dierstudies hebben aangetoond dat curcumine de endotheelfunctie verbetert, plaatjesaggregatie remt, de LDL-cholesterolspiegel verlaagt, de HDL-cholesterolspiegel verhoogt, LDL beschermt tegen oxidatie en vaatontsteking remt.(35) Curcumine zorgt voor neerregulatie van MMP’s (matrix metalloproteinases; deze enzymen zijn betrokken bij de afbraak van extracellulaire matrix) en opregulatie van TIMP’s (tissue inhibitor of metalloproteinases, remmers van MMP’s); een verstoorde balans van deze regulatiemoleculen is geassocieerd met diverse aandoeningen waaronder atherosclerose, kanker, artritis en endometriose.( 100) In een humane studie leidde curcuminesuppletie (500 mg/dag) tot daling van LDL-cholesterol met 12%, stijging van HDL-cholesterol met 29% en daling van lipidenperoxidatie met 33%.(35,101) Een dosis van 150 mg curcumine per dag was in een andere humane studie voldoende voor verbetering van endotheelfunctie en verlaging van lipidenperoxidatie en bloedspiegels van pro-inflammatoire cytokines (TNF-α, IL-6, endotheline-1).(54) De ontstekingsmarker C-reactief proteïne (CRP) is een sterke voorspeller en onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Een meta-analyse van humane studies concludeert dat suppletie met curcumine (met verbeterde absorptie) gedurende minimaal 4 weken is geassocieerd met significante verlaging van de CRP-spiegel.(102) Curcumine heeft cardioprotectieve effecten in diermodellen voor hypertensie, hartinfarct en hartfalen, mede door het tegengaan van harthypertrofie, ontsteking, ischemie-reperfusieschade en fibrose.(103-105) Endometriose In een diermodel voor endometriose is vastgesteld dat curcumine zorgt voor dosisafhankelijke regressie van endometriose door remming van de expressie en activiteit van MMP-2, MMP-3 en MMP-9 (matrix metalloproteinase 2, 3 en 9), ontstekingsremming (remming TNF-α), verlaging van oxidatieve stress (daling lipiden- en eiwitoxidatie), remming van de oestradiolsynthese in endometrioseweefsel en remming van angiogenese (door remming van vascular endothelial growth factor/ VEGF, een signaalmolecuul dat de nieuwvorming van bloedvaten stimuleert).(100,106)
Een humane pilotstudie (duur 8 weken) geeft aan dat curcumine (2x500 mg/dag) beter helpt tegen reumatoïde artritis (significante daling ziekteactiviteit, minder pijn en minder gevoelige en gezwollen gewrichten, significante daling ontstekingsmarker C-reactief proteïne) dan de pijnstiller diclofenac (2x50 mg/dag). Een belangrijk werkingsmechanisme van curcumine is remming van de synthese en expressie van het pro-inflammatoire cytokine TNF-α , dat een centrale rol speelt in het ziekteproces.(21,128) Daarnaast remt curcumine Th17-celgemedieerde (T-helper lymfocyten type 17) ontsteking, dat kenmerkend is voor reuma en andere auto-immuunziekten.(107,108) Bij osteoartritis (artrose) zorgt laaggradige ontsteking voor afbraak van gewrichtskraakbeen; curcumine beschermt het kraakbeen en remt het ontstekingsproces.( 109,110) In een humane studie leidde curcuminesuppletie (200 mg/dag) tot significante afname van gewrichtspijn en verbetering van de gewrichtsfunctie, terwijl ontstekingsmarkers in het bloed (waaronder IL-1β, IL-6, VCAM-1, erytrocytbezinkingssnelheid) significant daalden.(111)
Er zijn sterke aanwijzingen dat curcumine verlies van spiermassa tegengaat, veroorzaakt door immobiliteit, veroudering, kanker, aids, sepsis, diabetes, uremie, congestief hartfalen, acute quadriplege myopathie, neurogene atrofie en COPD.(112,113) De reguliere geneeskunde heeft hiertegen geen remedie. Versnelde spierafbraak bij katabole/inflammatoire aandoeningen wordt primair veroorzaakt door opregulatie van de ‘ubiquitin proteasome pathway’ (UPP) in spierweefsel, het belangrijkste intracellulaire systeem voor eiwitafbraak. In dieronderzoek is vastgesteld dat curcumine opregulatie van UPP (en daarmee spieratrofie) tegengaat door remming van p38 (een MAPK).(112) Bij bedlegerigheid of immobiliteit nemen spierkracht en spiermassa mede af door daling van de activiteit van Grp94 (glucose-regulated protein 94 kDa) in spierweefsel; suppletie met curcumine houdt Grp94 op peil bij (langdurige) inactiviteit.(113) Curcumine bevordert het herstel na spiertrauma; in een dierstudie versnelde curcumine regeneratie van spierweefsel (myogenese) na trauma door verhoging van spiercelproliferatie en –differentiatie.(35)
Curcumine kan bij obesitas bijdragen aan gewichtsreductie en de preventie van obesitas gerelateerde aandoeningen waaronder metabool syndroom, diabetes type 2, NASH (non-alcoholische steatohepatitis) en hart- en vaataandoeningen (waaronder hartritmestoornissen).(114) Door neerregulatie van met obesitas geassocieerde inflammatoire signaalmoleculen, waaronder NFkB en de adipokines TNF-α, IL-6, resistine, leptine en MCP-1 (monocyte chemotactic protein-1) en opregulatie van anti-inflammatoire signaalmoleculen (waaronder adiponectine, Nrf2 en PPAR-γ) zorgt curcumine voor afname van insulineresistentie, hyperglycemie en hyperlipidemie. Curcumine verlaagt de kans dat pre-diabetes (gekenmerkt door een verhoogde nuchtere glucosespiegel, verminderde glucosetolerantie en verhoogde HbA1cspiegel) uitmondt in diabetes type 2. Dit blijkt uit een placebogecontroleerde humane studie (met 240 deelnemers) waarin 16,4% van de proefpersonen, die placebo slikten, na 9 maanden diabetes type 2 hadden ontwikkeld, terwijl dit bij niemand in de curcuminegroep (1,5 gram curcumine per dag) het geval was.(115) Uit preklinische studies is bekend dat curcumine antidiabetische effecten heeft, mede door bescherming van insulineproducerende bètacellen tegen ontsteking en oxidatieve beschadiging (door opregulatie van Nrf2 en HO-1) en ondersteuning van de bètacelfunctie.( 114,115) In 1972 is voor het eerst aangetoond dat curcumine de bloedglucosespiegel kan verlagen bij mensen met diabetes mellitus.(114) Bij diabetici kan curcumine bijdragen aan de preventie van diabetescomplicaties waaronder cardiomyopathie, retinopathie, cataract, ulcera, nefropathie, neuropathie en encefalopathie.(114,116,117) Een humane studie uit 2014 suggereert dat curcumine toegenomen atherosclerose bij diabetici (type 2) tegengaat en de verhoogde kans op hart- en vaatziekten terugbrengt.(116) Curcuminesuppletie (1,5 gram/dag) gedurende 6 maanden leidde tot verhoging van (ontstekingsremmende) adiponectine en daling van (ontstekingsbevorderende) leptine; een verstoorde balans van deze adipokines bevordert atherosclerose. Andere, met atherosclerose geassocieerde factoren (abdominale obesitas, verhoogde triglyceriden- en urinezuurspiegel, insulineresistentie) verbeterden eveneens. Curcuminesuppletie leidde tot daling van arteriële stijfheid, een surrogaatmarker voor atherosclerose die een sterke correlatie heeft met hart- en vaatziekten en de kans op sterfte.(116)
Uitwendig gebruik van curcumine versnelt de wondheling, mede door antioxidantactiviteit en opregulatie van TGF-β1 (transforming growth factor beta 1, een belangrijke cytokine voor wondheling).(35) Curcumine verbetert de vorming van granulatieweefsel, collageendepositie, remodellering en wondcontractie en beschermt tegen wondinfectie.(118) In een placebogecontroleerde studie met 60 proefpersonen met milde tot gematigde psoriasis vulgaris (Psoriasis Area and Severity Index (PASI) score < 10) zorgde curcuminesuppletie (2 gram/dag met 20% curcumine gedurende 12 weken; curcumine als nanodeeltjes liposomen) naast gebruik van een corticosteroïdenzalf voor significant grotere verbetering van de huidziekte dan alleen gebruik van de corticosteroïdenzalf.( 119) De serumspiegel van het pro-inflammatoire cytokine IL-22 daalde met 50% in de curcuminegroep, terwijl deze gelijk bleef in de controlegroep. De werkzaamheid van curcumine bij psoriasis wordt toegeschreven aan ontstekingsremming (mede door daling van de activiteit van Th22-cellen, een subpopulatie van T-lymfocyten, die net als Th17-cellen overactief zijn bij psoriasis), het tegengaan van angiogenese en proliferatie van keratinocyten, en verlaging van de activiteit van fosforylasekinase (overactiviteit van dit enzym speelt een belangrijke rol in het ziekteproces).(119)
Diverse klinische studies hebben aangetoond dat aanvullende behandeling van inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcera) met curcumine zinvol is en goed wordt verdragen.(43,45) Curcumine verlicht de darmklachten en verlaagt met de ziekte geassocieerde ontstekingsmarkers zoals myeloperoxidase, COX-1, COX-2, LOX, TNF-α, IFN-γ, iNOS en NFκB.(120-122) Bij patiënten met ulceratieve colitis leidde aanvullende behandeling met curcumine (2x1 gram/dag gedurende 6 maanden) tot significante afname van de ziekteactiviteit en een kleinere kans op opvlammingen.(123) Vermoedelijk remt curcumine het ontstekingsproces mede door remming van de activiteit van TRPV1 (transient receptor potential vanilloid-1 receptor), dat een belangrijke rol speelt bij intestinale ontsteking en pijn.(124)
• Galwegobstructie en galstenen
• Zwangerschap en het geven van borstvoeding (vanwege het ontbreken van veiligheidsgegevens)