Mogelijk gemaakt door:

Curcumine

pleiotrope* beschermende effecten goed in kaart gebracht

01-nov-2015
Lees hier het resumé

Inleiding

Figuur 1. Curcuminoïden
Figuur 1. Curcuminoïden

Kurkuma (koenjit, koenier, Indiase geelwortel, Indiase saffraan) is een aromatische specerij uit de wortel van Curcuma longa, een plant uit de gemberfamilie (Zingiberaceae). Kurkuma geeft kerriepoeder zijn typische diepgele kleur en is licht bitter van smaak. Naast een rol in de voedselbereiding en –conservering werd kurkuma als (ayurvedisch, traditioneel Chinees) geneesmiddel aanbevolen bij uiteenlopende gezondheidsproblemen waaronder maagdarmklachten, leverziekten, gewrichtsontsteking, bijholteontsteking, (brand)wonden en ooginfecties. Curcuminoïden zijn vetoplosbare polyfenolen en de belangrijkste medicinale bestanddelen in kurkuma. Het grootste deel (circa 80%) is curcumine (curcumine I, diferuloylmethaan), de rest bestaat uit het verwante curcumine II (demethoxycurcumine) en curcumine III (bisdemethoxycurcumine). Kurkuma bevat 2-5% curcuminoïden, terwijl voedingssupplementen op basis van kurkuma een veel hoger gehalte of uitsluitend curcumine/curcuminoïden bevatten. De wetenschappelijke belangstelling voor curcumine is groot: inmiddels zijn er ruim 5200 (vooral preklinische) studies met ‘curcumin’ in de titel verschenen op Pub- Med, de internet database van medischwetenschappelijke artikelen.(1) Curcumine heeft een zeer breed werkingsgebied, is non-toxisch en een veelbelovende stof voor de preventie en/of behandeling van uiteenlopende chronische ziekten.(2) Dat er nog relatief weinig klinische studies zijn gedaan met curcumine heeft veel te maken met de lage biologische beschikbaarheid van curcumine, waardoor studieresultaten kunnen tegenvallen. Bij curcuminesuppletie is het essentieel gebruik te maken van een voedingssupplement met (sterk) verbeterde absorptie. Dit is mogelijk minder belangrijk bij een beoogd effect in het maagdarmkanaal en bij uitwendig gebruik.

Pleiotrope beschermende effecten

De gezondheidsbevorderende eigenschappen van curcumine worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door verhoging of verlaging van (de genexpressie en activiteit van) regulatiemoleculen zoals transcriptiefactoren (DNA-bindende eiwitten die de gentranscriptie reguleren, waaronder NFκB, Nrf2 en PPAR-γ), pro-inflammatoire cytokines (waaronder TNF-α en diverse interleukines), enzymen (waaronder de pro-inflammatoire enzymen COX-2, 5-LOX en iNOS), groeifactoren en adhesiemoleculen (eiwitten die zorgen voor binding van twee structuren/moleculen, bijvoorbeeld vascular cell adhesion molecule 1 (VCAM-1) dat zorgt voor binding van immuuncellen aan vaatendotheel). Curcumine beïnvloedt meer dan 100 verschillende regulatie- of signaalmoleculen; figuur 2 geeft een vereenvoudigd overzicht van moleculaire aangrijpingspunten weer. Curcumine heeft pleiotrope activiteit: via meerdere werkingsmechanismen wordt een specifiek gezondheidseffect (zoals ontstekingsremming of neuroprotectie) bereikt. Zo worden in een studie tien verschillende neuroprotectieve effecten van curcumine beschreven.(3) Indien een voldoende hoge weefselconcentratie wordt bereikt, kan curcumine een groot aantal chronische ziekten beïnvloeden, vooral door versterking van het antioxidantsysteem, ontstekingsremming en immunomodulatie.( 4)

*Pleiotroop = het bereiken van een specifiek gezondheidseffect via meerdere werkingsmechanismen.

Figuur 2. Invloed van curcumine op regulatiemoleculen
Figuur 2. Invloed van curcumine op regulatiemoleculen.

Belangrijke gezondheidseffecten

1. Antioxidantactiviteit en chelatie (zware) metalen

• Antioxidantactiviteit

Curcumine is een krachtige antioxidant en vrije radicalenvanger, remt de vorming van vrije radicalen en beschermt biologische structuren zoals lipiden, eiwitten en DNA tegen oxidatieve beschadiging.(5) Oxidatieve stress versnelt verouderingsprocessen en verhoogt de kans op leeftijdsgerelateerde degeneratieve ziekten zoals kanker, diabetes mellitus, neurodegeneratieve ziekten en hart- en vaatziekten. In een diermodel voor veroudering remde curcumine (30 mg/kg) de vorming van malondialdehyde en lipofuscine, oxidatieve markers van veroudering.(6) Inductie van oxidatieve stress en remming van DNA-reparatie door blootstelling aan het giftige arsenicum is geassocieerd met een grotere kans op kanker. In een Indiase studie leidde curcuminesuppletie bij proefpersonen, die chronisch waren blootgesteld aan arsenicum, tot afname van oxidatieve stress en opregulatie van p53-afhankelijke DNA reparatie-enzymen (tumor suppressor p53 is een regulatiemolecuul dat het genoom beschermt, zorgt voor herstel van DNA-schade en preventie van genmutaties).(7)

• Opregulatie Nrf2

Een belangrijk effect van curcumine is opregulatie (verhoging van activiteit en/ of hoeveelheid) van de transcriptiefactor Nrf2 (nuclear factor erythroid 2 related factor 2), die endogene induceerbare verdedigingssystemen activeert in reactie op oxidatieve stress en andere endogene en exogene stressoren.(8,9) Nrf2 activeert het antioxidantsysteem (met onder meer verhoging van de synthese van glutathion en antioxidantenzymen), remt ontstekingen (onder meer door neerregulatie van NFκB en verhoging van anti-inflammatoir IL-10) en activeert fase II detoxificatie-enzymen. Een disfunctioneel Nrf2-systeem is geassocieerd met chronische aandoeningen waaronder neurodegeneratieve ziekten (Alzheimer, Parkinson, ALS, MS), chronische nierziekten (waaronder diabetische nefropathie), astma, COPD en obesitas.(9,10) Wetenschappers hebben vastgesteld dat activering van het antioxidantsysteem door Nrf2 sterkere neuroprotectieve effecten heeft bij de ziekte van Parkinson dan conventionele antioxidant therapie.(11) Veroudering gaat gepaard met achteruitgang van het Nrf2-systeem; curcuminesuppletie kan door opregulatie van Nrf2 bijdragen aan de preventie van diverse leeftijdsgerelateerde degeneratieve ziekten. Dieronderzoek suggereert bovendien dat curcuminesuppletie de levensduur verlengt.(3,12)

Chelatie (zware) metalen

Curcumine beschermt (mede door chelatie, ontstekingsremming, verlaging van oxidatieve stress en opregulatie van Nrf2) tegen onder meer neurotoxiciteit en hepatotoxiciteit van (zware) metalen zoals aluminium, lood, kwik, cadmium, koper, chroom en ijzer.(13-15) In dieronderzoek is vastgesteld dat curcumine beschermt tegen cadmium-geïnduceerde vasculaire disfunctie en hypertensie.(16)

2. Ontstekingsremming en immunomodulatie

• Neerregulatie NFκB

Bij veel chronische (ontstekings)ziekten speelt overactiviteit van de transcriptiefactor NFκB een centrale rol in het ziekteproces, onder meer bij kanker, atherosclerose, allergieën, inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcerosa), pancreatitis, hepatitis, osteoporose, multiple sclerose, de ziekte van Alzheimer, aids, reumatoïde artritis, psoriasis en COPD.(17) Curcumine beïnvloedt deze ziekten mede door neerregulatie van NFκB.(18-21)

• Opregulatie HO-1

Curcumine zorgt via Nrf2 activering voor sterke opregulatie van het induceerbare stresseiwit HO-1 (heem oxygenase-1), dat naast het afbreken van heem belangrijk is voor celbescherming, verlaging van oxidatieve stress, immunomodulatie en ontstekingsremming. HO-1 speelt een centrale rol bij het beëindigen van een acute ontsteking (resolutiefase) zodat deze niet overgaat in chronische (laaggradige) ontsteking. Wetenschappers vermoeden dat opregulatie van HO-1 gunstige effecten heeft bij (laaggradige) ontstekingsziekten zoals metabole ziekten (metabool syndroom, diabetes type 2, obesitas), sepsis, auto-immuunziekten, allergieën en neurodegeneratieve ziekten.(22-24)

Neerregulatie iNOS

Curcumine remt de expressie van iNOS (inducible nitric oxide synthase) in ontstekingscellen, mede door opregulatie van HO-1 en/of neerregulatie van NFκB. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat langdurige overactiviteit van iNOS een belangrijke rol in de pathogenese van auto-immuunziekten en chronische ontstekingsziekten (depressie, reuma, multiple sclerose, ziekte van Sjögren, diabetes type 1, astma, bronchiëctasie, atherosclerose, inflammatoire darmziekten, coeliakie, glomerulonefritis, diabetische nefropathie, psoriasis, SLE, systemische sclerose, dermatitis, peri-apicale periodontitis), neurodegeneratieve ziekten, hersentrauma, hartinfarct, kanker en afstoting na transplantatie.(25,26)

Opregulatie PPAR-γ

Curcumine is een PPAR-γ agonist. Opregulatie van de transcriptiefactor PPAR-γ (peroxisome proliferator-activated receptor-γ) en verhoging van de expressie van PPAR-γ receptoren door curcumine leidt tot significante ontstekingsremming, mede door neerregulatie van NFκB. Activering van PPAR-γ is gunstig bij oogziekten zoals diabetische retinopathie, glaucoom en leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie; PPAR-γ remt de activiteit van microglia en glia, de belangrijkste immuuncellen die betrokken zijn bij oogontsteking.(91) Opregulatie van PPAR-γ door curcumine is in preklinisch onderzoek tevens geassocieerd met remming van hypertensiegeassocieerde hartfibrose, remming van colorectale carcinogenese, bescherming van zenuwcellen bij cerebrale ischemiegeïnduceerde ontsteking, remming van nierfibrose, remming van diabetes gerelateerde leverfibrose en ontstekingsremming bij obesitas, diabetes mellitus en metabool syndroom.(27-32) Activering van PPAR-γ is therapeutisch aangrijpingspunt bij cystische fibrose en systemische sclerose.( 33,34)

3. Antimutagene en anticarcinogene activiteit
Vele in-vitro en dierstudies hebben aangetoond dat curcumine alle aspecten van kanker remt (ontstaan, (in)groei, angiogenese, metastasering) en werkzaam is tegen diverse typen kanker (leukemie, lymfoom, multiple myeloom, melanoom, colorectaalkanker, kanker van borst, maag, slokdarm, long, lever, pancreas, prostaat, baarmoeder, baarmoederhals, eierstok, blaas).(35,36) Curcumine moduleert een groot aantal regulatiemoleculen in de verschillende stadia van kanker.(35-37) In figuur 3 is te zien dat curcumine transcriptiefactoren remt (waaronder STAT3, AP-1, NF-kB) die de transformatie van normale cellen in tumorcellen bevorderen, en tumorsuppressorgenen activeert die het ontstaan van kankercellen voorkomen. Curcumine remt tumorcelproliferatie door overexpressie te remmen van onder meer oncogenen (genen die zijn betrokken bij het ontstaan van kanker), HER2 (human epidermal growth factor receptor, een eiwit dat een belangrijke rol speelt bij de groei en deling van cellen), groeifactoren en cyclin D1 (een eiwit dat een rol speelt bij de celdeling). Mede door remming van VEGF (vascular endothelial growth factor) gaat curcumine angiogenese (nieuwvorming van bloedvaten) tegen. Neerregulatie van onder meer MMP (matrix-metalloproteinase), COX-2, TNF-α, adhesiemoleculen (waaronder VCAM en ICAM) en chemokines remt doorgroei in omliggend weefsel en metastasering.(35)

Figuur 3. Curcumine gaat de tumorvorming en -progressie tegen
Figuur 3. Curcumine gaat de tumorvorming en -progressie tegen (35)

Daarnaast verhoogt curcumine de gevoeligheid van tumoren voor cytostatica en bestraling. Wetenschappers hebben ontdekt dat een tumor bestaat uit heterogene populaties van cellen; naast meer gedifferentieerde tumorcellen bevat een tumor subpopulaties van tumorstamcellen, die resistenter zijn voor chemotherapie, bestraling en hormoontherapie dan de overige tumorcellen. Na een aanvankelijk succesvolle kankertherapie en een lange periode van complete remissie kunnen uit tumorstamcellen opnieuw tumoren ontstaan. Curcumine is in staat deze tumorstamcellen te doden door remming van de afgifte van de pro-inflammatoire cytokines IL-6, IL-8 en IL-1 en modulatie van diverse regulatiemoleculen.(38) Daarnaast is het mogelijk dat curcumine de tumorstamcel aanzet tot differentiatie. Curcumine is niet cytotoxisch voor gewone stamcellen maar ondersteunt de functie van deze gezonde cellen.(38)

Suppletie met SLCP

Obstakel voor therapeutische toepassingen is de lage absorptie van curcumine na orale inname, de korte halfwaardetijd en de beperkte verspreiding in lichaamsweefsels. In dieronderzoek worden gezondheidseffecten gezien bij curcuminedoses variërend van 50 tot 500 mg/kg/dag. In humane studies (kanker, alzheimer, psoriasis, cystische fibrose) zijn doseringen tot 4 gram curcumine per dag gebruikelijk. Doseringen tot 8-12 gram/dag (getest bij onder meer kanker, reuma, oogziekten, aids en postoperatief) worden in de regel goed verdragen, maar roepen door het grote volume veel weerstand op bij de gebruikers.(39-44) Eventuele bijwerkingen zoals hoofdpijn, diarree of huiduitslag zijn niet dosis gerelateerd.(45) Curcumine is weliswaar werkzaam in kleine (micromolaire) concentraties, zelfs bij een hoge orale dosis (4-12 gram per dag) komt waarschijnlijk weinig curcumine in het lichaam terecht.(42,46,47) Het vetoplosbare curcumine is slecht wateroplosbaar, instabiel en wordt snel in de darmen en lever geïnactiveerd (door glucuronide- of sulfaatconjugatie) en vervolgens uitgescheiden.(47) Wetenschappers doen er alles aan om de biologische beschikbaarheid van curcumine te verbeteren, bijvoorbeeld door curcumine te combineren met piperine of fosfatidylcholine.(49)

Een nieuwe, gepatenteerde methode om de effectiviteit van curcuminesuppletie sterk te verbeteren is door curcumine aan te bieden in de vorm van SLCP (solid lipid curcumin particles). In humaan onderzoek is aangetoond dat deze (lipiden)vorm van ongebonden curcumine een tot 65 keer betere opneembaarheid en tot 285 keer hogere biologische beschikbaarheid heeft dan gewone curcumine waardoor kan worden volstaan met veel lagere doseringen.(48) SLCP komt na orale inname via de lymfe (in chylomicronen) en niet zoals gebruikelijk via poortaderbloed het lichaam binnen en is gevrijwaard van inactivering in darmen en lever, waardoor meer curcumine in bloed en weefsels wordt opgenomen. In tegenstelling tot gewone (geconjugeerde) curcumine kan SLCP de bloed-hersenbarrière passeren, zorgt het voor een voldoende hoge weefselconcentratie en heeft het significante neuroprotectieve effecten.(50) In een humane studie met gezonde ouderen is aangetoond dat SLCP-suppletie (400 mg/dag met 80 mg curcumine) gunstig is voor cognitie en stemming.(51) In een tweede studie met gezonde volwassenen (40- 60 jaar) zorgde suppletie met SLCP (met 80 mg curcumine/dag gedurende 4 weken) voor verlaging van de bloedspiegels van triglyceriden, amyloïd-β (biomarker van hersenveroudering), ALT (alanine aminotransferase, marker voor leverschade) en ICAM (een adhesiemolecuul geassocieerd met atherosclerose) en stijging van de antioxidantcapaciteit en NO-synthese (stikstofmonoxide, indicatie voor verbetering endotheelfunctie).(52) Van SLCP is waarschijnlijk een (veel) lagere dosis nodig dan van andere curcuminepreparaten die in wetenschappelijke studies zijn gebruikt. Daarbij is de NOAEL (no observed adverse effect level) voor SLCP hoger dan 720 mg/ kg/dag.(51,53)

Indicaties

Wetenschappers verwachten dat curcumine bij een breed scala aan aandoeningen kan worden ingezet (tabel 1), gebaseerd op aangetoonde gezondheidseffecten en onderliggende werkingsmechanismen en de resultaten van vele dierstudies en een aantal humane studies. In humane studies zijn positieve resultaten met curcumine gerapporteerd bij onder meer kanker, diabetes mellitus, psoriasis, reumatoïde artritis, osteoartritis, oogziekten en de ziekte van Crohn.(54)

Tabel 1: Voorgestelde indicaties voor curcuminesuppletie
Tabel 1. Voorgestelde indicaties voor curcuminesuppletie.(4,39,55-63)

Zenuwstelsel

In dierstudies is aangetoond dat curcumine neuroprotectieve activiteit bezit bij onder meer de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, beroerte, tardieve dyskinesie, epilepsie, hersentrauma, alcoholisme en diabetische neuropathie.(3,41,56,64-69) Ook zijn er aanwijzingen dat curcumine de ziekte van Marie- Charcot Tooth en de ziekte van Huntington kan beïnvloeden.(3) Neuroprotectie wordt bereikt door onder meer verlaging van oxidatieve stress en neuroinflammatie (opregulatie van Nrf2, HO-1 en PPAR-γ zijn hierbij belangrijke werkingsmechanismen), chelatie van zware metalen, modulatie van neurotransmittersystemen (serotonine, dopamine, GABA en glutamaat) en verhoging van BDNF (brain derived neurotrophic factor, een neurotrofine die de vorming van nieuwe neuronen stimuleert). (3,9,64) Verschillende preklinische studies wijzen op een neuroprotectieve werking van curcumine bij de ziekte van Parkinson. Curcumine beschermt tegen de endogene neurotoxines salsolinol en α-synuclein (die een rol spelen in de pathogenese van parkinson) en beschermt tegen dopaminerge neurodegeneratie door preventie van mitochondriale disfunctie. Mitochondriale disfunctie wordt voorkomen door remming van overexpressie van JNK (c-Jun N-terminal kinase), een MAPK. MAPK’s zijn mitogen-activated protein kinases, signaalmoleculen die worden geactiveerd door stressoren waaronder pro-inflammatoire cytokines en die celfuncties zoals celdeling, genexpressie, celdifferentiatie en apoptose reguleren.(70,71,72)

Ziekte van Alzheimer

Curcumine is een veelbelovende stof voor de preventie en behandeling van leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang en de ziekte van Alzheimer.(73) In-vitro en dierstudies hebben aangetoond dat curcumine het ziekteproces van de ziekte van Alzheimer remt, mede door bescherming tegen oxidatieve schade, ontstekingsremming, bescherming tegen neurotoxiciteit van amyloïd-β (Aβ) eiwit, remming van de vorming en aggregatie van Aβ en stimulering van de afbraak en verwijdering van Aβ-plaques (curcumine bindt hierbij aan amyloïd-β).(45,73-76) Factoren zoals verlaging van de cholesterolspiegel, het remmen van plaatjesaggregatie en chelatie van ijzer en aluminium dragen vermoedelijk ook bij aan het beschermende effect van curcumine.(77) Daarnaast gaat curcumine verlies van synaptophysine tegen, een (presynaptisch) membraaneiwit dat essentieel is voor de normale neurotransmissie en verlaagd is bij cognitieve achteruitgang en dementie.(74) Diermodellen voor de ziekte van Alzheimer bevestigen dat curcumine cognitieve achteruitgang tegengaat. Hierbij worden significante effecten bereikt met curcumine in een hoeveelheid die overeenkomt met 1,5 gram (gewone curcumine) per dag bij de mens. Zeer hoge doseringen curcumine lijken dus niet nodig voor een relevante neuroprotectieve activiteit. Er zijn enkele humane studies voltooid naar de werkzaamheid van curcumine (1-4 gram gedurende 6 maanden) bij de ziekte van Alzheimer en de resultaten van die studies zijn negatief of onvoldoende overtuigend.(45,73,78) Dit heeft vermoedelijk mede te maken met de lage biologische beschikbaarheid van gebruikte curcuminesupplementen.(45) Daarnaast is het denkbaar dat curcumine geschikt is voor de preventie van dementie en het beginstadium van de ziekte, maar minder effect heeft bij dementie in een vergevorderd stadium. Momenteel loopt een fase 2 studie naar de werkzaamheid van SLCP bij alzheimerpatiënten (suppletie met 4 of 6 gram SLCP met 800 of 1200 mg curcumine per dag).(74) Een klinische studie met gezonde ouderen doet vermoeden dat SLCP-suppletie leidt tot opname van een relevante hoeveelheid curcumine in de hersenen. Zestig gezonde ouderen (60- 85) namen gedurende 4 weken SLCP (400 mg/dag met 80 mg curcumine) of placebo in.(51) Een uur na inname van curcumine zagen de onderzoekers significante verbeteringen in concentratie en werkgeheugen, vergeleken met placebo. Dagelijkse inname van SLCP leidde tot significante verbeteringen van werkgeheugen en stemming (waarbij de proefpersonen beter bestand waren tegen psychologische stress); daarnaast daalden de totaal- en LDL-cholesterolspiegel significant.(51)

Depressie en chronische stress

Curcumine heeft antidepressieve activiteit in verschillende diermodellen voor depressie, mede door remming van neuroinflammatie, verlaging van oxidatieve stress, beïnvloeding van het stressregulatiesysteem (hypothalamus hypofyse-bijnieras) en modulatie van neurotransmittersystemen (serotonine, dopamine, norepinefrine, GABA, glutamaat) die zijn betrokken bij depressie.( 34,35,38,80,83,98) Curcumine zorgt voor dosisafhankelijke verhoging van BDNF (brain derived neurotrophic factor) met toename van neurogenese in hippocampus en frontale cortex.(34,38) Uit humane studies is bekend dat de serumspiegel van BDNF is verlaagd bij depressieve patiënten en dat deze normaliseert tijdens de behandeling met antidepressiva. Chronische stress speelt vaak een belangrijke rol bij het ontstaan van depressie. Dieronderzoek laat zien dat curcumine de mentale en fysieke stressbestendigheid verhoogt (adaptogene werking) en cognitieve achteruitgang en depressie door chronische stress mede tegengaat door verbetering van de glucosestofwisseling in de hersenen, remming van het pro-inflammatoire enzym iNOS en verhoging van BDNF, synaptophysine en 5-HT1A receptoren (serotonine 1A-receptoren).( 25,81,83,85-88) Een 6 weken durende humane studie uit 2014 met 60 proefpersonen levert het eerste klinische bewijs dat curcumine effectief en veilig is voor de behandeling van majeure depressie.(89) Behandeling met een curcuminesupplement met verbeterde absorptie (2x 500 mg/dag) was even effectief bij majeure depressie als het standaard antidepressivum fluoxetine (20 mg/dag), gemeten met HAMD17 (Hamilton Depression Rating Scale, 17-items).(89) De biologische beschikbaarheid van deze vorm van curcumine is naar schatting 7 keer hoger dan van gewone curcumine.(90) Het percentage responders (mensen die baat hadden bij de behandeling) was vergelijkbaar in beide groepen (curcumine 62,5%, fluoxetine 64,7%).(89)

Chronische oogaandoeningen

Preklinische en enige klinische studies laten veelbelovende resultaten zien van (oraal toegediende) curcumine bij verschillende chronische oogaandoeningen zoals chronische uveïtis anterior, diabetische retinopathie, glaucoom, leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie, (diabetische) cataract, proliferatieve vitroretinopathie (gerelateerd aan netvliesloslating), allergische conjunctivitis, droge ogen syndroom en optische neuritis (demyeliniserende ontstekingsziekte geassocieerd met multiple sclerose).(91-95) Ontsteking speelt bij veel oogaandoeningen een belangrijke rol, ook bij oogaandoeningen die aanvankelijk niet werden beschouwd als ontstekingsziekten, zoals glaucoom, leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie, retinale ischemie en diabetische retinopathie.(94) In twee klinische studies resulteerde curcuminesuppletie (3x375 mg/dag resp. 2x120 mg/dag) in significante verbetering van de oogconditie bij in totaal 154 proefpersonen met chronische uveitis anterior.( 92,93) In de eerste studie constateerden de onderzoekers dat curcumine net zo goed werkte als corticosteroïden (de standaardtherapie bij deze oogaandoening) en dat het een goed alternatief kan zijn voor corticosteroïden vanwege het ontbreken van bijwerkingen. In de tweede studie werd een curcuminepreparaat met verhoogde absorptie gebruikt (curcumine-fosfatidylcholine complex met circa 20 keer hogere biologische beschikbaarheid) naast de standaardtherapie. De oogklachten namen af bij meer dan 80% van de proefpersonen na een paar weken curcuminesuppletie; na 12 maanden was het aantal exacerbaties van uveitis anterior van 275 (in de 12 maanden voorafgaande aan curcuminesuppletie) naar 36 gedaald.(93) Curcuminesuppletie (3x375 mg/dag gedurende 6-22 maanden) zorgde bij 5 proefpersonen met idiopathische orbitale ontsteking voor gestage afname van het ontstekingsproces; bij 4 van de 5 proefpersonen trad volledige genezing op.(94) Curcumine-fosfatidylcholine complex (in een dosering van 1200 mg/ dag met 240 mg curcumine) werd getest bij 12 proefpersonen (18 ogen) met chronische centrale sereuze chorioretinopathie (CSCR).(91) Hierbij lekt vocht uit het vaatvlies (chorioidea) naar de macula (gele vlek, het centrale deel van het netvlies) en ontstaat een zwelling onder het netvlies. Na 6 maanden curcuminesuppletie was de gezichtsscherpte in de geteste ogen toegenomen (bij 61%) of stabiel gebleven (bij 39%); bij 78% van de ogen werd afname van (neuro)retinale zwelling gezien.(91)

Kanker

De laatste jaren wordt in toenemende mate onderzoek gedaan naar de effecten van curcumine bij mensen met kanker (onder meer multiple myeloom, osteosarcoom, colorectaal-, prostaat-, borst- en pancreaskanker). Het gaat veelal om fase 1 studies met kleine groepen patiënten, waarbij gekeken wordt naar de biologische beschikbaarheid van curcumine, veiligheid van suppletie en eerste bewijzen van werkzaamheid. Het is mogelijk dat curcumine vooral werkt tegen kanker in het maagdarmkanaal omdat gemakkelijker hogere weefselconcentraties worden bereikt, tenzij wordt gekozen voor curcumine met verbeterde absorptie of intraveneuze toediening van curcumine (in lipidenvorm).(96) Curcumine kan de effectiviteit van reguliere behandelingen versterken, maar ook bijwerkingen ervan verzachten.In een pilotstudie namen 40 mannen met prostaatkanker, die bestraald werden, een curcuminesupplement in met verbeterde absorptie (3 gram/dag) of placebo.(89) De curcuminegroep had na 3 maanden significant minder last van radiotherapie gerelateerde urinewegklachten dan de placebogroep.(98) In een andere studie leidde curcuminesuppletie (6 gram/ dag) tot vermindering van radiodermatitis bij borstkankerpatiënten.(99) Curcumine kan ook bijdragen aan de preventie van kanker. Bij 5 patiënten met familiaire adenomateuze polyposis, een erfelijke aandoening met goedaardige poliepen in de dikke darm en een sterk toegenomen kans op dikkedarmkanker, zorgde suppletie met curcumine (3x480 mg/dag) en quercetine (3x20 mg/dag) gedurende 6 maanden voor significante afname (aantal, grootte) van poliepen.(99)

Hart- en vaatziekten

Curcumine remt atherosclerose; dierstudies hebben aangetoond dat curcumine de endotheelfunctie verbetert, plaatjesaggregatie remt, de LDL-cholesterolspiegel verlaagt, de HDL-cholesterolspiegel verhoogt, LDL beschermt tegen oxidatie en vaatontsteking remt.(35) Curcumine zorgt voor neerregulatie van MMP’s (matrix metalloproteinases; deze enzymen zijn betrokken bij de afbraak van extracellulaire matrix) en opregulatie van TIMP’s (tissue inhibitor of metalloproteinases, remmers van MMP’s); een verstoorde balans van deze regulatiemoleculen is geassocieerd met diverse aandoeningen waaronder atherosclerose, kanker, artritis en endometriose.( 100) In een humane studie leidde curcuminesuppletie (500 mg/dag) tot daling van LDL-cholesterol met 12%, stijging van HDL-cholesterol met 29% en daling van lipidenperoxidatie met 33%.(35,101) Een dosis van 150 mg curcumine per dag was in een andere humane studie voldoende voor verbetering van endotheelfunctie en verlaging van lipidenperoxidatie en bloedspiegels van pro-inflammatoire cytokines (TNF-α, IL-6, endotheline-1).(54) De ontstekingsmarker C-reactief proteïne (CRP) is een sterke voorspeller en onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Een meta-analyse van humane studies concludeert dat suppletie met curcumine (met verbeterde absorptie) gedurende minimaal 4 weken is geassocieerd met significante verlaging van de CRP-spiegel.(102) Curcumine heeft cardioprotectieve effecten in diermodellen voor hypertensie, hartinfarct en hartfalen, mede door het tegengaan van harthypertrofie, ontsteking, ischemie-reperfusieschade en fibrose.(103-105) Endometriose In een diermodel voor endometriose is vastgesteld dat curcumine zorgt voor dosisafhankelijke regressie van endometriose door remming van de expressie en activiteit van MMP-2, MMP-3 en MMP-9 (matrix metalloproteinase 2, 3 en 9), ontstekingsremming (remming TNF-α), verlaging van oxidatieve stress (daling lipiden- en eiwitoxidatie), remming van de oestradiolsynthese in endometrioseweefsel en remming van angiogenese (door remming van vascular endothelial growth factor/ VEGF, een signaalmolecuul dat de nieuwvorming van bloedvaten stimuleert).(100,106)

Reumatoïde artritis en osteoartritis

Een humane pilotstudie (duur 8 weken) geeft aan dat curcumine (2x500 mg/dag) beter helpt tegen reumatoïde artritis (significante daling ziekteactiviteit, minder pijn en minder gevoelige en gezwollen gewrichten, significante daling ontstekingsmarker C-reactief proteïne) dan de pijnstiller diclofenac (2x50 mg/dag). Een belangrijk werkingsmechanisme van curcumine is remming van de synthese en expressie van het pro-inflammatoire cytokine TNF-α , dat een centrale rol speelt in het ziekteproces.(21,128) Daarnaast remt curcumine Th17-celgemedieerde (T-helper lymfocyten type 17) ontsteking, dat kenmerkend is voor reuma en andere auto-immuunziekten.(107,108) Bij osteoartritis (artrose) zorgt laaggradige ontsteking voor afbraak van gewrichtskraakbeen; curcumine beschermt het kraakbeen en remt het ontstekingsproces.( 109,110) In een humane studie leidde curcuminesuppletie (200 mg/dag) tot significante afname van gewrichtspijn en verbetering van de gewrichtsfunctie, terwijl ontstekingsmarkers in het bloed (waaronder IL-1β, IL-6, VCAM-1, erytrocytbezinkingssnelheid) significant daalden.(111)

Spieratrofie en spiertrauma

Er zijn sterke aanwijzingen dat curcumine verlies van spiermassa tegengaat, veroorzaakt door immobiliteit, veroudering, kanker, aids, sepsis, diabetes, uremie, congestief hartfalen, acute quadriplege myopathie, neurogene atrofie en COPD.(112,113) De reguliere geneeskunde heeft hiertegen geen remedie. Versnelde spierafbraak bij katabole/inflammatoire aandoeningen wordt primair veroorzaakt door opregulatie van de ‘ubiquitin proteasome pathway’ (UPP) in spierweefsel, het belangrijkste intracellulaire systeem voor eiwitafbraak. In dieronderzoek is vastgesteld dat curcumine opregulatie van UPP (en daarmee spieratrofie) tegengaat door remming van p38 (een MAPK).(112) Bij bedlegerigheid of immobiliteit nemen spierkracht en spiermassa mede af door daling van de activiteit van Grp94 (glucose-regulated protein 94 kDa) in spierweefsel; suppletie met curcumine houdt Grp94 op peil bij (langdurige) inactiviteit.(113) Curcumine bevordert het herstel na spiertrauma; in een dierstudie versnelde curcumine regeneratie van spierweefsel (myogenese) na trauma door verhoging van spiercelproliferatie en –differentiatie.(35)

Obesitas, metabool syndroom en diabetes type 2

Curcumine kan bij obesitas bijdragen aan gewichtsreductie en de preventie van obesitas gerelateerde aandoeningen waaronder metabool syndroom, diabetes type 2, NASH (non-alcoholische steatohepatitis) en hart- en vaataandoeningen (waaronder hartritmestoornissen).(114) Door neerregulatie van met obesitas geassocieerde inflammatoire signaalmoleculen, waaronder NFkB en de adipokines TNF-α, IL-6, resistine, leptine en MCP-1 (monocyte chemotactic protein-1) en opregulatie van anti-inflammatoire signaalmoleculen (waaronder adiponectine, Nrf2 en PPAR-γ) zorgt curcumine voor afname van insulineresistentie, hyperglycemie en hyperlipidemie. Curcumine verlaagt de kans dat pre-diabetes (gekenmerkt door een verhoogde nuchtere glucosespiegel, verminderde glucosetolerantie en verhoogde HbA1cspiegel) uitmondt in diabetes type 2. Dit blijkt uit een placebogecontroleerde humane studie (met 240 deelnemers) waarin 16,4% van de proefpersonen, die placebo slikten, na 9 maanden diabetes type 2 hadden ontwikkeld, terwijl dit bij niemand in de curcuminegroep (1,5 gram curcumine per dag) het geval was.(115) Uit preklinische studies is bekend dat curcumine antidiabetische effecten heeft, mede door bescherming van insulineproducerende bètacellen tegen ontsteking en oxidatieve beschadiging (door opregulatie van Nrf2 en HO-1) en ondersteuning van de bètacelfunctie.( 114,115) In 1972 is voor het eerst aangetoond dat curcumine de bloedglucosespiegel kan verlagen bij mensen met diabetes mellitus.(114) Bij diabetici kan curcumine bijdragen aan de preventie van diabetescomplicaties waaronder cardiomyopathie, retinopathie, cataract, ulcera, nefropathie, neuropathie en encefalopathie.(114,116,117) Een humane studie uit 2014 suggereert dat curcumine toegenomen atherosclerose bij diabetici (type 2) tegengaat en de verhoogde kans op hart- en vaatziekten terugbrengt.(116) Curcuminesuppletie (1,5 gram/dag) gedurende 6 maanden leidde tot verhoging van (ontstekingsremmende) adiponectine en daling van (ontstekingsbevorderende) leptine; een verstoorde balans van deze adipokines bevordert atherosclerose. Andere, met atherosclerose geassocieerde factoren (abdominale obesitas, verhoogde triglyceriden- en urinezuurspiegel, insulineresistentie) verbeterden eveneens. Curcuminesuppletie leidde tot daling van arteriële stijfheid, een surrogaatmarker voor atherosclerose die een sterke correlatie heeft met hart- en vaatziekten en de kans op sterfte.(116)

Wonden en psoriasis

Uitwendig gebruik van curcumine versnelt de wondheling, mede door antioxidantactiviteit en opregulatie van TGF-β1 (transforming growth factor beta 1, een belangrijke cytokine voor wondheling).(35) Curcumine verbetert de vorming van granulatieweefsel, collageendepositie, remodellering en wondcontractie en beschermt tegen wondinfectie.(118) In een placebogecontroleerde studie met 60 proefpersonen met milde tot gematigde psoriasis vulgaris (Psoriasis Area and Severity Index (PASI) score < 10) zorgde curcuminesuppletie (2 gram/dag met 20% curcumine gedurende 12 weken; curcumine als nanodeeltjes liposomen) naast gebruik van een corticosteroïdenzalf voor significant grotere verbetering van de huidziekte dan alleen gebruik van de corticosteroïdenzalf.( 119) De serumspiegel van het pro-inflammatoire cytokine IL-22 daalde met 50% in de curcuminegroep, terwijl deze gelijk bleef in de controlegroep. De werkzaamheid van curcumine bij psoriasis wordt toegeschreven aan ontstekingsremming (mede door daling van de activiteit van Th22-cellen, een subpopulatie van T-lymfocyten, die net als Th17-cellen overactief zijn bij psoriasis), het tegengaan van angiogenese en proliferatie van keratinocyten, en verlaging van de activiteit van fosforylasekinase (overactiviteit van dit enzym speelt een belangrijke rol in het ziekteproces).(119)

Inflammatoire darmziekten

Diverse klinische studies hebben aangetoond dat aanvullende behandeling van inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcera) met curcumine zinvol is en goed wordt verdragen.(43,45) Curcumine verlicht de darmklachten en verlaagt met de ziekte geassocieerde ontstekingsmarkers zoals myeloperoxidase, COX-1, COX-2, LOX, TNF-α, IFN-γ, iNOS en NFκB.(120-122) Bij patiënten met ulceratieve colitis leidde aanvullende behandeling met curcumine (2x1 gram/dag gedurende 6 maanden) tot significante afname van de ziekteactiviteit en een kleinere kans op opvlammingen.(123) Vermoedelijk remt curcumine het ontstekingsproces mede door remming van de activiteit van TRPV1 (transient receptor potential vanilloid-1 receptor), dat een belangrijke rol speelt bij intestinale ontsteking en pijn.(124)

Contra-indicaties

• Galwegobstructie en galstenen
• Zwangerschap en het geven van borstvoeding (vanwege het ontbreken van veiligheidsgegevens)

Interacties

  • Curcumine remt bloedplaatjesaggregatie; voorzichtigheid is geboden bij het combineren van curcumine met trombocytenaggregatieremmers en andere antistollingsmiddelen.( 125)
  • Curcumine kan de bloedglucosespiegel verlagen; diabetici dienen met dit effect van curcumine rekening te houden.(126) 
  • Curcumine beschermt tegen toxische effecten van alcohol (lever, pancreas, zenuwstelsel)( 127), aflatoxine (lever, nieren, testis), artesunaat (testis)(128), chloroquine (voortplantingssysteem)(129), adriamycine (hart)(130), isoproterenol (hart)(131), gentamycine (nieren)(132) en ritonavir (bloedvaten)( 133). 
  • Curcumine en sirolimus hebben synergetische immunosuppressieve effecten en mogelijk synergetische antiproliferatieve effecten in tumorcellen.(134) 
  • Curcumine gaat cytostatica-resistentie van tumoren tegen en verhoogt de effectiviteit van cytostatica (waaronder 5-fluorouracil, doxorubicine, gemcitabine, carboplatine).(135-137) 
  • Neurotoxiciteit van rotenon wordt tegengegaan door curcumine.(138) 
  • Het omega 3-vetzuur DHA en curcumine hebben synergetische activiteit tegen pancreaskanker (dierstudie).(139) 
  • Curcumine versterkt mogelijk de werkzaamheid van celecoxib bij reumatische aandoeningen en kanker (pancreas, colorectaal).(140-142) 
  • Curcumine helpt een indometacinegeïnduceerde maagzweer mogelijk voorkomen en genezen.(143) 
  • Curcumine versterkt de werking van methotrexaat en beschermt tegen hepatotoxiciteit van methotrexaat (diermodel reumatoïde artritis).(144 )
  • Resveratrol en curcumine hebben mogelijk synergetische activiteit tegen osteoartritis.(145) 
  • Curcumine remt virusreplicatie en versterkt de reguliere behandeling bij hiv en aids.(146) 
  • Curcumine cheleert ijzer; neem curcumine niet gelijktijdig met een ijzersupplement in en wees terughoudend met curcuminesuppletie bij mensen met een ijzergebrek.(147)

Referenties

  1. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/advanced
  2. Aggarwal BB et al. Potential therapeutic effects of curcumin, the anti-inflammatory agent, against neurodegenerative, cardiovascular, pulmonary, metabolic, autoimmune and neoplastic diseases. Int J Biochem Cell Biol. 2009;41:40-59.
  3. Greg M et al. Neuroprotective effects of curcumin. Adv Exp Med Biol. 2007;595:197-212.
  4. Noorafshan A et al. A review of therapeutic effects of curcumin. Curr Pharm Des. 2013;19(11):2032-46.
  5. Balasubramanyam M et al. Curcumin-induced inhibition of cellular reactive oxygen species generation: Novel therapeutic implications; J. Biosci. 2003;28:715-721.
  6. Sarvalkar PP et al. Antioxidative effect of curcumin (Curcuma longa) on lipid peroxidation and lipofuscinogenesis in submandibular gland of D-galactose- induced aging male mice. J Med Plants Res. 2011;5(20):5191-5193.
  7. Roy M et al. Curcumin prevents DNA damage and enhances the repair potential in a chronically arsenic-exposed human population in West Bengal, India. Eur J Cancer Prev. 2011;20(2):123-31.
  8. Shehzad A et al. Molecular mechanisms of curcumin action: signal transduction. Biofactors. 2013;39(1):27-36.
  9. Sandberg M et al. NRF2-regulation in brain health and disease: Implication of cerebral inflammation. Neuropharmacol. 2014;79:298-306.
  10. Sykiotis GP et al. The role of the antioxidant and longevitypromoting Nrf2 pathway in metabolic regulation. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2011;14(1):41-8.
  11. Jazwa A et al. Pharmacological targeting of the transcription factor NRf2 at the basal ganglia provides disease modifying therapy for experimental parkinsonism. Antioxidants and Redox Signaling. 2011;14(12):2347-2360.
  12. Kitani K et al. Interventions in aging and age-associated pathologies by means of nutritional approaches. Ann NY Acad Sci 2004;1019:424-426.13. 29. Sethi P et al.
  13. Curcumin attenuates aluminium-induced functional neurotoxicity in rats. Pharmacol Biochem Behav. 2009;93(1):31-9.
  14. Daniel S et al. Through metal binding, curcumin protects against lead- and cadmium-induced lipid peroxidation in rat brain homogenates and against lead-induced tissue damage in rat brain. J Inorg Biochem. 2004;98(2):266-75.
  15. García-Niño WR et al. Protective effect of curcumin against heavy metals-induced liver damage. Food Chem Toxicol. 2014;69:182-201.
  16. Kukongviriyapan U et al. Curcumin protects against cadmium- induced vascular dysfunction, hypertension and tissue cadmium accumulation in mice. Nutrients. 2014;6(3):1194-208.
  17. Aggarwal BB et al. Suppression of the nuclear factorkappaB activation pathway by spice-derived phyto chemicals: reasoning for seasoning. Ann N Y Acad Sci. 2004;1030:434- 441.
  18. Ali T et al. Curcumin and inflammatory bowel disease: biological mechanisms and clinical implication. Digestion 2012;85:249-255.
  19. Chandran B et al. A randomized, pilot study to assess the efficacy and safety of curcumin in patients with active rheuma-toid arthritis. Phytother Res. 2012;26(11):1719-25.
  20. Schulze-Tanzil G et al. Effects of curcumin (diferuloylmethane) on nuclear factor kappaB signaling in interleukin-1betastimulated chondrocytes. Ann N Y Acad Sci. 2004;1030:578-86.
  21. Srivastava RM et al. Immunomodulatory and therapeutic activity of curcumin. Int Immunopharmacol. 2011;11:331-341.
  22. Son Y et al. Therapeutic roles of heme oxygenase-1 in metabolic diseases: curcumin and resveratrol analogues as possible inducers of heme oxygenase-1. Oxid Med Cell Longev. 2013;2013:639541.
  23. Pae HO et al. Heme oxygenase-1: its therapeutic roles in inflammatory diseases. Immune Netw. 2009;9(1):12-9.
  24. Scapagnini G et al. Modulation of Nrf2/ARE pathway by food polyphenols: a nutritional neuroprotective strategy for cognitive and neurodegenerative disorders. Mol Neurobiol. 2011;44(2):192-201.
  25. Kröncke KD et al. Inducible nitric oxide synthase in human diseases. Clin Exp Immunol. 1998;113(2):147-56.
  26. Peng YL et al. Inducible nitric oxide synthase is involved in the modulation of depressive behaviors induced by unpredictable chronic mild stress. J Neuroinflammation 2012;9:75.
  27. Meng Z et al. Curcumin attenuates cardiac fibrosis in spontaneously hypertensive rats through PPAR-γ activation. Acta Pharmacol Sin. 2014;35(10):1247-56.
  28. Liu LB et al. Curcumin inhibited rat colorectal carcinogenesis by activating PPAR-γ: an experimental study. Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi. 2015;35(4):471-5.
  29. Liu ZJ et al. Curcumin Protects Neuron against Cerebral Ischemia-Induced Inflammation through Improving PPARGamma Function. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:470975.
  30. Zhou X et al. Curcumin ameliorates renal fibrosis by inhibiting local fibroblast proliferation and extracellular matrix deposition. J Pharmacol Sci. 2014;126(4):344-50.
  31. Stefanska B. Curcumin ameliorates hepatic fibrosis in type 2 diabetes mellitus - insights into its mechanisms of action. Br J Pharmacol. 2012;166(8):2209-11.
  32. Shehzad A et al. New mechanisms and the anti-inflammatory role of curcumin in obesity and obesity-related metabolic diseases. Eur J Nutr. 2011;50(3):151-61.
  33. Dekkers JF et al. PPARγ as a therapeutic target in cystic fibrosis. Trends Mol Med. 2012;18(5):283-91.
  34. Dantas AT et al. The Role of PPAR gamma in systemic sclerosis. PPAR Res. 2015;2015:124624.
  35. Ichikawa H et al. Curcumine – Biological and medicinal properties. Uit: Turmeric, the genus Curcuma. CRC Press 2007;297-368. ISBN: 9780849370342.
  36. Shanmugam MK et al. The multifaceted role of curcumin in cancer prevention and treatment. Molecules 2015;20:2728- 2769.
  37. Hasima N et al. Cancer-linked targets modulated by curcumin. Int J Biochem Mol Biol. 2012;3(4):328-51.
  38. Sordillo PP et al. Curcumin and cancer stem cells: curcumin has asymmetrical effects on cancer and normal stem cells. Anticancer Res. 2015;35(2):599-614.
  39. Hatcher H et al. Curcumin: from ancient medicine tot current clinical trials. Cell Mol Life Sci. 2008;65:1631-1652.
  40. Cheng AL et al. Phase I clinical trial of curcumin, a chemopreventive agent, in patients with high-risk or pre-malignant lesions. Anticancer Res. 2001;21:2895-2900.
  41. Aggarwal, B. B.; Kumar, A.; Bharti, A. C. Anticancer potential of curcumin: preclinical and clinical studies. Anticancer Res. 23:363–398;2003.
  42. Lao CD et al. Dose escalation of a curcuminoid formulation. BMC Complement Altern Med. 2006;6:10.
  43. Kunnumakkara AB et al. Curcumin inhibits proliferation, invasion, angiogenesis and metastasis of different cancers through interaction with multiple cell signaling proteins. Cancer Lett. 2008;269:199-225.
  44. Ringman JM et al. A potential role of the curry spice curcumin in Alzheimer’s disease. Curr Alzheimer Res. 2005;2(2):131- 6.
  45. Brondino N et al. Curcumin as a therapeutic agent in dementia: a mini systematic review of human studies. Scientific- WorldJournal. 2014;2014:174282.
  46. Alpers DH. The potential use of curcumin in management of chronic disease: too good to be true? Curr Opin Gastroenterol. 2008;24:173-175.
  47. Hsu CH et al. Clinical studies with curcumin. Adv Exp Med Biol 2007;595:471-480.
  48. Gota VS et al. Safety and pharmacokinetics of a solid lipid curcumin particle formulation in osteosarcoma patients and healthy volunteers. J Agric Food Chem. 2010;58(4):2095-9.
  49. Singh S. From exotic spice to modern drug? Cell 2007; 130:765–768.
  50. Frautschy SA et al. Efficacy of curcumin formulations in relation to systemic availability in the brain and different blood compartments in neuroinflammatory and AD models. 38th Annual Meeting of the Society of Neuroscience, Washington DC, November 15, 2008.
  51. Cox KH et al. Investigation of the effects of solid lipid curcumin on cognition and mood in a healthy older population. J Psychopharmacol. 2015;29(5):642-51.
  52. DiSilvestro RA et al. Diverse effects of a low dose supplement of lipidated curcumin in healthy middle aged people. Nutrition J. 2012;11:79.
  53. Dadhaniya P et al. Safety assessment of a solid lipid curcumin particle preparation: acute and subchronic toxicity studies. Food Chem Toxicol. 2011;49(8):1834-42.
  54. Aggarwal BB et al. Curcumin: an orally bioavailable blocker of TNF and other pro-inflammatory biomarkers. Br J Pharmacol. 2013;169(8):1672-92.
  55. Gupta SC et al. Therapeutic roles of curcumin: lessons learned from clinical trials. AAPS J. 2013;15(1):195-218.
  56. Mishra S et al. The effect of curcumin (turmeric) on Alzheimer’s disease: An overview. Ann Indian Acad Neurol. 2008;11(1):13-9.
  57. Aggarwal BB et al. Pharmacological basis for the role of curcumin in chronic diseases: an age-old spice with modern targets. Trends Pharmacol Sci. 2009;30:85–94.
  58. Brietzke E et al. Is there a role for curcumin in the treatment of bipolar disorder? Med Hypotheses. 2013;80(5):606-12.
  59. Kurup VP et al. Immunomodulatory effects of curcumin in allergy. Mol Nutr Food Res. 2008;52(9):1031-9.
  60. Xie L et al. Curcumin has bright prospects for the treatment of multiple sclerosis. Int Immunopharmacol. 2011;11(3):323- 30.
  61. Hussan F et al. Curcumin Protects against Ovariectomy- Induced Bone Changes in Rat Model. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:174916.
  62. Moghaddam SJ et al. Curcumin inhibits COPD-like airway inflammation and lung cancer progression in mice. Carcinogenesis. 2009;30(11):1949-56.
  63. Karaman M et al. Anti-inflammatory effects of curcumin in a murine model of chronic asthma. Allergol Immunopathol (Madr). 2012;40(4):210-4.
  64. Kulkarni SK et al. An overview of curcumin in neurological disorders. Indian J Pharm Sci. 2010;72(2):149-54.
  65. Bishnoi M, Chopra K, Kulkarni S. Protective effect of Curcumin, the active principle of turmeric (Curcuma longa) in haloperidol-induced orofacial dyskinesia and associated behavioural, biochemical and neurochemical changes in rat brain. Pharmacol Biochem Behav. 2008;88:511–522.
  66. Jagatha B et al. Curcumin treatment alleviates the effects of glutathione depletion in vitro and in vivo: therapeutic implications for Parkinson’s disease explained via in silico studies. Free Radic Biol Med. 2008;44:907–917.
  67. Ovbiagele B. Potential role of curcumin in stroke prevention. Expert Rev Neurother. 2008;8:1175–1176.
  68. Jyoti A et al. Curcumin protects against electrobehavioral progression of seizures in the iron-induced experimental model of epileptogenesis. Epilepsy Behav. 2009;14:300–308.
  69. Sharma S et al. Effect of insulin and its combination with resveratrol or curcumin in attenuation of diabetic neuropathic pain: participation of nitric oxide and TNF-alpha. Phytother Res. 2007;21:278–283.
  70. Qualls Z et al. Protective effects of curcumin against rotenone and salsolinol-induced toxicity: implications for Parkinson’s disease. Neurotox Res. 2014;25(1):81-9.
  71. Wang WS et al. Curcumin reduces α-synuclein induced cytotoxicity in Parkinson’s disease cell model. BMC Neuroscience 2010;11:57.
  72. Pan J et al. Curcumin inhibition of JNKs prevents dopaminergic neuronal loss in a mouse model of Parkinson’s disease through suppressing mitochondria dysfunction. Translational Neurodegeneration 2012;1:16.
  73. Davinelli S et al. Pleiotropic protective effects of phytochemicals in Alzheimer’s disease. Oxid Med Cell Longev. 2012;2012:386527.
  74. Frautschy SA et al. Phenolic anti-inflammatory antioxidant reversal of Abeta-induced cognitive deficits and neuropathology. Neurobiol Aging. 2001;22(6):993-1005.
  75. Zhang C et al. Curcumin decreases amyloid-beta peptide levels by attenuating the maturation of amyloid-beta precursor protein. J Biol Chem. 2010;285(37):28472-80.
  76. Yanagisawa D et al. Curcuminoid binds to amyloid-β1-42 oligomer and fibril. J Alzheimers Dis. 2011;24 Suppl 2:33-42.
  77. Garcia-Alloza M et al. Curcumin labels amyloid pathology in vivo, disrupts existing plaques, and partially restores distorted neurites in an Alzheimer mouse model. J Neurochem 2007;102:1095–104.
  78. Baum L et al. Six-month randomized, placebo-controlled, double-blind, pilot clinical trial of curcumin in patients with Alzheimer’s disease. J Clin Psychopharmacol. 2008;28:110-113.
  79. Lopresti AL et al. Multiple antidepressant potential modes of action of curcumin: a review of its anti-inflammatory, monoaminergic, antioxidant, immune-modulating and neuroprotective effects. J Psychopharmacol. 2012;26(12):1512-1524.
  80. Hurley LL et al. Antidepressant-like effects of curcumin in WKY rat model of depression is associated with an increase in hippocampal BDNF. Behav Brain Res. 2013;239:27-30.
  81. Kulkarni SK et al. Antidepressant activity of curcumin: involvement of serotonin and dopamine system. Psychopharmacology (Berl). 2008;201:435-42.
  82. Kulkarni S et al. Potentials of curcumin as an antidepressant. ScientificWorldJournal. 2009;9:1233-41.
  83. Zhang L et al. Effects of curcumin on chronic, unpredictable, mild, stress-induced depressive-like behaviour and structural plasticity in the lateral amygdala of rats. Int J Neuropsychopharmacol. 2014;17:793-806.
  84. Sanmukhani J et al. Evaluation of antidepressant like activity of curcumin and its combination with fluoxetine and imipramine: an acute and chronic study. Acta Pol Pharm. 2011;68(5):769-75.
  85. Bhatia N et al. Adaptogenic potential of curcumin in experimental chronic stress and chronic unpredictable stress-induced memory deficits and alterations in functional homeostasis. J Nat Med. 2011l;65(3-4):532-43.
  86. Bhutani MK et al. Anti-depressant like effect of curcumin and its combination with piperine in unpredictable chronic stress-induced behavioral, biochemical and neurochemical changes. Pharmacol Biochem Behav. 2009;92:39-43.
  87. Xu et al. Curcumin reverses impaired hippocampal neurogenesis and increases serotonin receptor 1A mRNA and brainderived neurotrophic factor expression in chronically stressed rats. Brain Res. 2007;1162:9-18.
  88. Lin Z et al. Effects of curcumin on glucose metabolism in the brains of rats subjected to chronic unpredictable stress: a 18 F-FDG micro-PET study. BMC Complement Altern Med. 2013;13:202.
  89. Sanmukhani J et al. Efficacy and safety of curcumin in major depressive disorder: a randomized controlled trial. Phytother Res. 2014;28(4):579-85.
  90. Antony B et al. A pilot cross-over study to evaluate human oral bioavailability of BCM-95CG (Biocurcumax), a novel bioenhanced preparation of curcumin. Indian J Pharm Sci. 2008;70(4):445-9.
  91. Pescosolido N et al. Curcumin: therapeutical potential in ophthalmology. Planta Med. 2014;80(4):249-54.
  92. Lal B et al. Efficacy of curcumin in the management of chronic anterior uveitis. Phytother Res 1999;13:318–322.
  93. Allegri P et al. Management of chronic anterior uveitis relapses: efficacy of oral phospholipidic curcumin treatment. Longterm follow-up. Clin Ophthalmol 2010;4:1201-1206.
  94. Lal B et al. Role of curcumin in idiopathic inflammatory orbital pseudotumours. Phytother Res 2000;14:443-447.
  95. Mandal MN et al. Curcumin protects retinal cells from lightand oxidant stress-induced cell death. Free Radic Biol Med. 2009;46(5):672-9.
  96. Dhillon N et al. Phase II trial of curcumin in patients with advanced pancreatic cancer. Clin Cancer Res. 2008;14(14):4491- 4499.
  97. Hejazi J et al. A pilot clinical trial of radioprotective effects of curcumin supplementation in patients with prostate cancer. J Cancer Sci Ther. 2013;5-10.
  98. Ryan JL et al. Curcumin for radiation dermatitis: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial of thirty breast cancer patients. Radiat Res. 2013;180:34-43.
  99. Cruz-Correa M et al. Combination treatment with curcumin and quercetin of adenomas in familial adenomatous polyposis. Clin Gastroenterol Hepatol. 2006;4(8):1035-8.
  100. Swarnakar S et al. Curcumin arrests endometriosis by downregulation of matrix metalloproteinase-9 activity. Indian J Biochem Biophys. 2009;46(1):59-65.
  101. Soni KB et al. Effect of oral curcumin administration on serum peroxides and cholesterol levels in human volunteers. Indian J Physiol Pharmacol. 1992;36(4), 273-275.
  102. Sahebkar A. Are curcuminoids effective C-reactive proteinlowering agents in clinical practice? Evidence from a metaanalysis. Phytother Res. 2014;28(5):633-42.
  103. Srivastava G et al. Currying the heart: curcumin and cardioprotection. J Cardiovasc Pharmacol Ther. 2009;14:22-27.
  104. Yeh CH et al. Inhibition of NFkappaB activation with curcumin attenuates plasma inflammatory cytokines surge and cardiomyocytic apoptosis following cardiac ischemia/reperfusion. J Surg Res. 2005;125:109-116.
  105. Pongchaidecha A et al. Effects of curcuminoid supplement on cardiac autonomic status in high-fat-induced obese rats. Nutrition. 2009;25(7-8):870-8.
  106. Zhang Y et al. Curcumin inhibits endometriosis endometrial cells by reducing estradiol production. Iran J Reprod Med. 2013;11(5):415-22.
  107. El-Wakkad A et al. The effect of curcumin on T helper 1/T helper 17 balance in rat collagen-induced arhtritis model. Global J Pharmacol. 2015;9(1):87-96.
  108. Xie L et al. Amelioration of experimental autoimmune encephalomyelitis by curcumin treatment through inhibition of IL-17 production. Int Immunopharmacol. 2009;9(5):575-81.
  109. Shakibaei M et al. Curcumin protects human chondrocytes from IL-l1beta-induced inhibition of collagen type II and beta1-integrin expression and activation of caspase-3: an immunomorphological study. Ann Anat. 2005187(5-6):487-97.
  110. Mathy-Hartert M t al. Curcumin inhibits pro-inflammatory mediators and metalloproteinase-3 production by chondrocytes. Inflamm Res. 2009;58(12):899-908.
  111. Belcaro G et al. Efficacy and safety of Meriva®, a curcuminphosphatidylcholine complex, during extended administration in osteoarthritis patients. Altern Med Rev. 2010;15:337-344.
  112. Jin B et al. Curcumin prevents lipopolysaccharide-induced atrogin-1/MAFbx upregulation and muscle mass loss. J Cell Biochem. 2007;100(4):960-9.
  113. Vitadello M et al. Curcumin counteracts loss of force and atrophy of hindlimb unloaded rat soleus by hampering neuronal nitric oxide synthase untethering from sarcolemma. J Physiol. 2014;592(Pt 12):2637-52
  114. Aggarwal BB. Targeting inflammation-induced obesity and metabolic diseases by curcumin and other nutraceuticals. Annu Rev Nutr. 2010;30:173-99.
  115. Chuengsamarn S et al. Curcumin extract for prevention of type 2 diabetes. Diabetes Care 2012;35:2121-2127
  116. Chuengsamarn S et al. Reduction of atherogenic risk in patients with type 2 diabetes by curcuminoid extract: a randomized controlled trial. J Nutr Biochem. 2014;25(2):144-50.
  117. Zhang DW et al. Curcumin and diabetes: a systematic review. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:636053.
  118. Akbik D et al. Curcumin as a wound healing agent. Life Sciences 2014;116:1-7.
  119. Antiga E et al. Oral curcumin (Meriva) is effective as an adjuvant treatment and is able to reduce IL-22 serum levels in patients with psoriasis vulgaris. Biomed Res Int. 2015;2015:283634.
  120. Baliga MS et al. Curcumin, an active component of turmeric in the prevention and treatment of ulcerative colitis: preclinical and clinical observations. Food Funct. 2012;3:1109-1117.
  121. Holt PR et al. Curcumin therapy in inflammatory bowel disease: a pilot study. Dig Dis Sci. 2005;50:2191-2193.
  122. Hanai H et al. Curcumin has bright prospects for the treatment of inflammatory bowel disease. Curr Pharm Des. 2009;15:2087-2094.
  123. Hanai H et al. Curcumin maintenance therapy for ulcerative colitis: randomized, multicenter, double-blind, placebocontrolled trial. Clin Gastroenterol Hepatol. 2006;4:1502-1506.
  124. Storr M. TRPV2 in colitis: is it a good or a bad receptor? A viewpoint. Neurogastroenterol Motil 2007;19:625-629.
  125. Srivastava KC et al. Curcumin, a major component of food spice turmeric (Curcuma longa) inhibits aggregation and alters eicosanoid metabolism in human blood platelets. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 1995;52(4):223-7.
  126. Weisberg SP et al. Dietary curcumin significantly improves obesity-associated inflammation and diabetes in mouse models of diabesity. Endocrinology 2008;149(7):3549-3558.
  127. Maheshwari RK et al. Multiple biological activities of curcumin: A short review. Life Sci. 2006;78:2081-2087.
  128. Desai KR et al. Ameliorative effects of curcumin on artesunate-Induced subchronic toxicity in testis of Swiss albino male mice. Dose-response 2015;13(2):1-9.
  129. Desai KR et al. Role of curcumin on chloroquine phosphate- induced reproductive toxicity. Drug Chem Toxicol. 2012;35(2):184-91.
  130. Venkatesan N. Curcumin attenuation of acute adriamycin myocardial toxicity in rats. Br J Pharmacol. 1998;124:425-427.
  131. Ansari MN et al. Protective role of curcumin in myocardial oxidative damage induced by isoproterenol in rats. Hum Exp Toxicol. 2007;26;933.
  132. Ali BH et al. Curcumin has a palliative action on gentamicin- induced nephrotoxicity in rats. Fundam Clin Pharmacol. 2005;19(4):473-7.
  133. Chai H et al. Curcumin blocks HIV protease inhibitor ritonavir-induced vascular dysfunction in porcine coronary arteries. J Am Coll Surg. 2005;200(6):820-30.
  134. Deters M et al. Synergistic immunosuppressive effects of the mTOR inhibitor sirolimus and the phytochemical curcumin. Phytomedicine. 2013;20(2):120-3.
  135. Saha S et al. Death by design: where curcumin sensitizes drug-resistant tumours. Anticancer Res. 2012;32(7):2567-84.
  136. Wang J et al. Synergistically improved anti-tumor efficacy by co-delivery doxorubicin and curcumin polymeric micelles. Marcomol Biosci. 2015 May 15. doi: 10.1002/mabi.201500043.
  137. Kunnumakkara AB et al. Curcumin potentiates antitumor activity of gemcitabine in an orthotopic model of pancreatic cancer through suppression of proliferation, angiogenesis, and inhibition of nuclear factor-kappaB-regulated gene products. Cancer Res. 2007;67(8):3853-61.
  138. Qualls Z et al. Protective effects of curcumin against rotenone and salsolinol-induced toxicity: implications for Parkinson’s disease. Neurotox Res. 2014;25(1):81-9.
  139. Swamy MV et al. Prevention and treatment of pancreatic cancer by curcumin in combination with omega-3 fatty acids. Nutr Cancer. 2008;60 Suppl 1:81-9.
  140. Lev-Ari S et al. Curcumin synergistically potentiates the growth inhibitory and pro-apoptotic effects of celecoxib in pancreatic adenocarcinoma cells. Biomed Pharmacother. 2005t;59 Suppl 2:S276-80.
  141. Lev-Ari S et al. Curcumin synergistically potentiates the growth-inhibitory and pro-apoptotic effects of celecoxib in osteoarthritis synovial adherent cells. Rheumatol. 2006;45:171- 177.
  142. Lev-Ari S et al. Celecoxib and curcumin synergistically inhibit the growth of colorectal cancer cells. Clin Cancer Res. 2005;11(18):6738-44.
  143. Swarnakar S et al. Curcumin regulates expression and activity of matrix metalloproteinases 9 and 2 during prevention and healing of indomethacin-induced gastric ulcer. J Biol Chem. 2005;280(10):9409-15.
  144. Banji D et al. Synergistic activity of curcumin with methotrexate in ameliorating Freund’s Complete Adjuvant induced arthritis with reduced hepatotoxicity in experimental animals. Eur J Pharmacol. 2011;668:293-298.
  145. Csaki C et al. Synergistic chondroprotective effects of curcumin and resveratrol in human articular chondrocytes: inhibition of IL-1β-induced NF-κB-mediated inflammation and apoptosis. Arthritis Research & Therapy 2009, 11:R165
  146. Prasad S et al. Curcumin and its analogues: a potential natural compound against HIV infection and AIDS. Food Funct. 2015 Sep 25.
  147. Jiao Y et al. Curcumin, a cancer chemopreventive and chemotherapeutic agent, is a biologically active iron chelator. Blood 2009;113(2):462-469.
Copyright © 2025 Stichting Orthokennis. Alle rechten voorbehouden. Op alle teksten, afbeeldingen, foto's, figuren, tabellen en overige informatie op deze website berust het kopijrecht/auteursrecht. Niets van deze website mag zonder toestemming van Stichting Orthokennis worden overgenomen of gekopieerd. Deze informatie mag wel worden bekeken op een scherm, gedownload worden of geprint worden, mits dit geschied voor persoonlijk, informatief en niet-commercieel gebruik, mits de informatie niet gewijzigd wordt, mits de volgende copyright-tekst in elke copy aanwezig is: “Copyright © Stichting Orthokennis”, mits copyright, handelsmerk en andere van toepassing zijnde teksten niet worden verwijderd en mits de informatie niet wordt gebruikt in een ander werk of publicatie in welk medium dan ook.