Resumé Gomhars Boswellia serrata

Boswellia is de gedroogde (gom)hars van de tropische wierookboom Boswellia serrata, die in India en delen van Afrika en het Midden-Oosten groeit. Bij natuurlijke beschadiging of het inkerven van de stam komt de stroperige hars vrij. Boswellia wordt gomhars genoemd omdat het zowel wateroplosbare (gom) als alcoholoplosbare (hars) componenten bevat. In de Indiase ayurvedische gezondheidsleer wordt boswellia (olibanum, salai guggul, Indiase frankincence) al duizenden jaren gebruikt als heilzaam kruid. Boswellia heeft ontstekingsremmende, immunomodulerende en pijnstillende eigenschappen en wordt mede daardoor beschouwd als een veelbelovend en veilig alternatief voor paracetamol, NSAID’s en corticosteroïden. Suppletie met boswellia-extract kan zeer zinvol zijn bij mensen die lijden aan chronische ontstekingsziekten van de gewrichten, darmen en luchtwegen, zoals osteoartritis, reumatoïde artritis, ziekte van Crohn en astma.

Boswellia-extract bevat diverse stoffen met medicinale werking. De boswelliazuren, waarvan er ten minste 12 zijn geïdentificeerd, worden beschouwd als de belangrijkste werkzame bestanddelen van boswellia. De biologische moleculen en processen die door boswelliazuren worden beïnvloed, zijn goed uitgezocht in preklinisch* onderzoek en geven aanwijzingen voor hun werkzaamheid bij diverse chronische aandoeningen. De boswelliazuren AKBA (3-O-acetyl-11-keto-β-boswelliazuur) en de gedeacetyleerde* vorm daarvan, KBA (11-keto-β-boswelliazuur), hebben de sterkste ontstekingsremmende, immunomodulerende en pijnstillende effecten. Met AKBA zijn ook de meeste klinische studies gedaan. Van nature bevat boswellia slechts 2-3% AKBA. Boswellia-extracten worden meestal gestandaardiseerd op een hoog gehalte AKBA om de werkzaamheid te verhogen. Omdat boswelliazuren relatief slecht opneembaar zijn, is boswellia-extract ontwikkeld met een sterk verbeterde biologische beschikbaarheid. Daarnaast verbetert inname van boswellia bij een vetrijke maaltijd de opname nog eens ruim tweemaal.

* Zie verklarende woordenlijst.

Diverse, elkaar overlappende mechanismen spelen een rol bij de ontstekingsremmende, immunomodulerende en pijnstillende werking van boswellia. Een van de belangrijkste is remming van de activiteit van enzymen die betrokken zijn bij de synthese van ontstekingsbevorderende eicosanoïden. Eicosanoïden zijn lokaal werkende weefselhormonen die in het lichaam in kleine hoeveelheden worden gesynthetiseerd uit meervoudig onverzadigde vetzuren. Eicosanoïden functioneren in diverse fysiologische systemen en pathologische processen en kunnen worden onderverdeeld in verschillende typen waaronder prostaglandines en leukotriënen. Vanuit het omega 6-vetzuur arachidonzuur worden eicosanoïden gevormd met een ontstekingsbevorderende werking, terwijl vanuit de omega 3-vetzuren eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA) eicosanoïden met ontstekingsremmende eigenschappen worden geproduceerd. Ontstekingsbevorderende eicosanoïden hebben daarnaast andere functies zoals het opwekken van pijnsensaties, stimuleren van histamine-afgifte, bevorderen van allergische reacties en uitlokken van lokale immunologische reacties. Deze eicosanoïden worden veelvuldig in verband gebracht met aandoeningen die gepaard gaan met ontsteking en pijn, zoals osteoartritis, reumatoïde artritis, ziekte van Crohn, en allergieën waaronder astma en hooikoorts.

Arachidonzuur is een membraangebonden vetzuur dat eerst moet worden vrijgemaakt door fosfolipase A2-enzymactiviteit voordat het verder kan worden omgezet (zie figuur 1). In de aanmaak van ontstekingsbevorderende eicosanoïden uit arachidonzuur spelen twee enzymen een sleutelrol, namelijk 5-lipoxygenase (5-LOX) en cyclo-oxygenase-1 (COX-1). Boswellia remt de activiteit van beide enzymen, en zorgt er op die manier voor dat er minder ontstekingsbevorderende eicosanoïden worden aangemaakt. Daarnaast kan boswellia ook de expressie remmen van andere ontstekingsmediatoren en aanverwante stoffen die een rol spelen bij acute en chronische ontsteking.

Figuur 1: Producten en enzymen van het  arachidonzuurmetabolisme betrokken bij ontsteking en pijn. 

Pijn is een veelvoorkomend verschijnsel bij ontsteking en wordt door verschillende factoren veroorzaakt. Lokale zwelling oefent druk uit op het omliggende weefsel waardoor pijnreceptoren worden geprikkeld. Daarnaast prikkelen ook lokaal geproduceerde prostaglandines de pijnreceptoren, waarna een signaal naar de hersenen wordt gestuurd voor de pijngewaarwording. Mede door remming van de vorming van prostaglandines heeft boswellia een pijndrempelverhogend effect.

Bij osteoartritis (artrose) gaat meer gewrichtskraakbeen verloren dan er wordt aangemaakt (kraakbeendegeneratie), wat tot pijn, stijfheid, bewegingsbeperking en zwelling leidt. Chronische ontsteking, mede veroorzaakt door 5-LOX-gemedieerde productie van ontstekingsbevorderende eicosanoïden, speelt hierbij een grote rol.(1) De werkzaamheid van boswellia is goed onderzocht bij osteoartritis en hieruit blijkt dat boswellia gewrichtsontsteking en pijn aanzienlijk en relatief snel kan verminderen. Suppletie met bos­wellia leidt tot vermindering van pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten en verbetering van de gewrichtsfunctie.(2-5) Bovendien is aangetoond dat boswellia de afbraak van kraakbeen remt en de aanmaak van kraakbeen verbetert, waardoor het niet alleen een klachtenverlichtende werking heeft maar ook het ziekteproces vertraagt.(6)

Klachten van reumatoïde artritis zoals pijn, zwelling en ochtendstijfheid kunnen ook aanzienlijk worden verlicht met boswellia.(7) Een deel van de mensen kan het gebruik van reguliere pijnmedicatie zoals NSAID’s (niet-steroïdale ontstekingsremmers) verminderen door suppletie met boswellia. NSAID’s remmen net als boswellia de productie van prostaglandines uit arachidonzuur via remming van de COX-enzymactiviteit, maar hebben in tegenstelling tot boswellia vervelende bijwerkingen. Bij gewrichtsklachten door verstuiking kan boswellia ook worden ingezet om pijn en zwelling te verminderen en genezing te bevorderen.(8) Hetzelfde geldt voor sportgerelateerde spier- en/of skeletpijn door overbelasting, of trauma zoals tenniselleboog, slijmbeursontsteking en peesontsteking.(9,10)

De van arachidonzuurmetabolisme afkomstige eicosanoïden spelen ook in de pathogenese van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa een rol.(11,12) In het darmslijmvlies bij mensen met chronische darmontsteking worden grotere hoeveelheden ontstekingsbevorderende leukotriënen aangetroffen dan bij gezonde mensen.(13) Zij zorgen voor ontsteking, alsmede voor extra slijmproductie en contractie van de darmwand. Mensen met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa kunnen baat hebben bij (hoge doseringen) boswellia-extract.(14,15) In humaan onderzoek bleek boswellia even effectief te zijn als reguliere ontstekingsremmers in het verminderen van ziektesymptomen.(16)

Ontstekingsbevorderende eicosanoïden, vooral leukotriënen, spelen een belangrijke rol bij chronische luchtwegontsteking.(17) Productie van leukotriënen in de luchtwegen bevordert ontsteking en leidt tot contractie van glad spierweefsel en slijmproductie. Door de aanmaak van leukotriënen te remmen, kan boswellia klachten van astma verlichten. Ook via het remmen van histamine-afgifte kan boswellia-extract astma tegengaan. Onderzoeken laten zien dat boswellia de longfunctie bij mensen met astma kan verbeteren en klachten kan verlichten. Zo nemen benauwdheid en piepende ademhaling af en kan de frequentie van astma-aanvallen worden gereduceerd door suppletie met boswellia.(18) Gebruik van boswellia kan bovendien de behoefte aan inhalatiecorticosteroïden en langwerkende bèta-agonisten verlagen.(19)

Boswellia-suppletie tijdens het hooikoortsseizoen kan allergische symptomen, bovenste-luchtweginfecties en gebruik van nasale corticosteroïden significant verminderen. Uit onderzoek blijkt dat boswellia beter bij hooikoorts werkt dan het antihistaminicum cetrizine bij zowel volwassenen als kinderen.(20)

Vanwege de ontstekingsremmende en immunomodulerende effecten van boswellia suggereren onderzoekers een rol voor boswellia in de behandeling van symptomen van COVID-19. Deze aanname is gebaseerd op de ontstekingsremmende, immunomodulerende, cardioprotectieve, bloedplaatjesaggregatieremmende en antivirale werking die voornamelijk in preklinisch en dieronderzoek is aangetoond. De therapeutische werking van boswellia bij COVID moet uiteraard klinisch worden onderzocht bij voldoende grote patiëntengroepen.(21)

De pijnstillende werking van boswellia is onderzocht bij mensen met clusterhoofdpijn. Voor deze zeldzame maar zeer ernstige vorm van hoofdpijn zijn nauwelijks effectieve behandelingen beschikbaar. Uit een klein onderzoek bij vier patiënten bleek dat boswellia de intensiteit en frequentie van aanvallen van clusterhoofdpijn kan verminderen.(22) Ook had boswellia bij de deelnemers aan deze studie een positief effect op de nachtrust. Hoewel het een zeer klein onderzoek betreft, zijn de resultaten veelbelovend. Grotere, placebogecontroleerde studies zijn nodig om de werkzaamheid van boswellia bij clusterhoofdpijn beter vast te kunnen stellen.

Ontstekingsbevorderende eiwitten spelen ook bij insulineresistentie en metabool syndroom een rol, waardoor men zich afvroeg of de ontstekingsremmende werking van boswellia ook invloed heeft op de pathogenese van diabetes type 2 of het zelfs kan helpen voorkomen. Onderzoek is tot op heden nog beperkt. De beschikbare humane studies hebben enigszins inconsistentie resultaten, maar suggereren dat boswellia in combinatie met het antidiabeticum metformine de nuchtere bloedglucosespiegel en insulinespiegel verlaagt. Interessant is dat ook een daling van de LDL-cholesterolspiegel werd gezien.(23-24)

Boswellia-extract heeft vrijwel geen bijwerkingen en wordt als zeer veilig beschouwd. Boswellia kan de bloedspiegels van diverse reguliere medicijnen verhogen of verlagen via beïnvloeding van de activiteit van leverenzymen die deze medicijnen metaboliseren. Het is raadzaam een deskundige te raadplegen alvorens boswellia te combineren met reguliere medicatie. Boswellia kan de bloedglucosespiegel verlagen, de stollingstijd verlengen en het immuunsysteem stimuleren. Hier dient rekening mee te worden gehouden bij gebruik van respectievelijk antidiabetica, antistollingsmedicatie en immunosuppressiva. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven wordt afgeraden boswellia te gebruiken.

Deacetylering: reactie waarbij een acetylgroep van een molecuul wordt verwijderd.
Preklinisch: de fase van onderzoek vóórdat er onderzoek bij mensen mag plaatsvinden. Hiermee wordt in-vitro-onderzoek en dieronderzoek bedoeld.

1. Laufer S. Role of eicosanoids in structural degradation in osteoarthritis. Curr Opin Rheumatol. 2003;15:623-7.
2. Cameron M et al. Oral herbal therapies for treating osteoarthritis. Cochrane Database Syst Rev. 2014;5:CD002947.
3. Bannuru RR et al. Efficacy of curcumin and boswellia for knee osteoarthritis: systematic review and meta-analysis. Semin Arthritis Rheum. 2018;48:416-29.
4. Majeed M et al. A pilot, randomized, double-blind, placebo-controlled trial to assess the safety and efficacy of a novel boswellia serrata extract in the management of osteoarthritis of the knee. Phytother Res. 2019;33:1457-68.
5. Yu G et al. Effectiveness of boswellia and boswellia extract for osteoarthritis patients: a systematic review and meta-analysis. BMC Complement Med Ther. 2020;20:225.
6. Sengupta K et al. Cellular and molecular mechanisms of anti-inflammatory effect of Aflapin: a novel Boswellia serrata extract. Mol Cell Biochem. 2011;354:189-97.
7. Etzel R. Special extract of Boswellia serrata (H15) in the treatment of rheumatoid arthritis. Phytomedicine. 1996;3:91-4.
8. Feragalli B et al. Effectiveness of a novel boswellic acids delivery form (Casperome®) in the management of grade II ankle sprains due to sport trauma – a registry study. Eur Rev Med Phamacol Sci. 2017;4726-32.
9. Riva A et al. A novel boswellic acids delivery form (Casperome®) in the management of musculoskeletal disorders: a review. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2017;21:5258-63.
10. Franceschi F et al. A novel lecithin based delivery form of boswellic acids (Casperome®) for the management of osteo-muscular pain: a registry study in young rugby players. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2016;20:4156-61.
11. Wallace JL. Eicosanoids in the gastrointestinal tract. Br J Pharmacol. 2019;176:1000-8.
12. Schmidt C et al. Alterations of prostaglandin E2 and leukotriene B4 synthesis in chronic inflammatory bowel disease. Hepato-Gastroenterology 1996;43:1508-12.
13. Stanke-Labesque F et al. Urinary leukotriene E4 excretion: a biomarker of inflammatory bowel disease activity. Inflamm Bowel Dis. 2008;14:769-74.
14. Ammon HP et al. Boswellia acids and their role in chronic inflammatory diseases. Adv Exp Med Biol. 2016;928:291-327.
15. Roy NK et al. An update on pharmacological potential of boswellia acids against chronic disease. Int J Mol Sci. 2019;20:4101.
16. Gupta I et al. Effects of boswellia serrata gum resin in patients with ulcerative colitis. Eur J Med Res. 1997;2:37-43.
17. Boyce JA. Eicosanoids in asthma, allergic inflammation, and host defense. Curr Mol Med. 2008;8:335-49.
18. Gupta I et al. Effects of boswellia serrata gum resin in patients with bronchial asthma: results of a double-blind, placebo-controlled, 6-week clinical study. Eur J Med Res. 1998;3:511-4.
19. Ferrara T et al. Functional study on boswellia phytosome as complementary intervention in asthmatic patients. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2015;19:3757-62.
20. Marogna M et al. A randomized controlled trial of a phytotherapic compound containing boswellia serrata and bromeline for seasonal allergic rhinits complicated by upper airways recurrent respiratory infections. J Allergy Clin Immunol. 2015;135(2):AB271.
21. Gomaa AA et al. Boswellia acids/boswellia serrata extract as a potential COVID-19 therapeutic agent in the elderly. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2021;394:2167-85.
22. Lampl C et al. Long-term efficacy of boswellia serrata in four patients with chronic cluster headache. Cephalalgia. 2012;32:719-22.
23. Ammon HP. Boswellic extracts and 11-keto-β-boswellic acids prevents type 1 and type 2 diabetes mellitus by suppressing the expression of proinflammatory cytokines. Phyomedicine. 2019;63:153002.
24. Mahdian D et al. Effect of boswellia species on the metabolic syndrome: a review. Iran J Basic Med Sci. 2020;23:1374-81.