Kaneel is een bekende specerij die vanwege zijn smaak en geur over de hele wereld wordt gebruikt in zoete en hartige gerechten. Kaneel wordt verkregen uit de gedroogde binnenste bast van de scheuten van de kaneelboom. Er bestaan vele varianten, waarvan Ceylonkaneel (echte kaneel), Chinese kaneel (cassiakaneel), Indonesische kaneel en Vietnamese of Saigonkaneel de belangrijkste zijn.(1) Kaneel smaakt en ruikt niet alleen heerlijk maar heeft ook geneeskrachtige eigenschappen, waarvan de regulerende werking op de glucose- en vetstofwisseling het meest in het oog springt. Toepassingen van kaneel zijn onder andere metabool syndroom, diabetes type 2, te hoog cholesterol en overgewicht. Verder helpt kaneel bij spijsverteringsklachten, polycysteus- ovariumsyndroom (PCOS)* en hypertensie.
Kaneel bevat een hoog gehalte aan polyfenolen, met name (oligomere) proanthocyanides (OPC), die vooral bekend zijn uit druivenpitten. Bij kaneel staan deze ook wel bekend onder de naam type A-polymeren. Andere belangrijke actieve inhoudsstoffen zijn cinnamaldehyde en cinnaminezuur (in de vetoplosbare fractie van kaneel). Kaneel bevat verder kleine hoeveelheden catechines, hesperidine, quercetine, eugenol en coumarine.(2-4)
Kaneel heeft diverse gezondheidsbevorderende effecten; het werkt ontstekingsremmend, pijnstillend, neuroprotectief (zenuwweefselbeschermend), bloeddrukverlagend, antiallergisch en antimicrobieel en het kan tumorgroei remmen.(2) Kaneel is rijk aan antioxidanten en beschermt tegen beschadiging van gezonde cellen en weefsels door een aanval van vrije radicalen (oxidatieve stress).(5) Kaneel remt ook de vorming van AGE’s (advanced glycation end products), die ontstaan door de niet-enzymatische koppeling van suikergroepen aan eiwitten, vetten en nucleïnezuren (DNA en RNA). AGE’s spelen een grote rol bij cel- en weefselveroudering en het ontstaan en verergeren van onder meer diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.(6) Bovendien remt kaneel de activiteit van het enzym aldosereductase, dat glucose omzet in sorbitol.(7) Sorbitol speelt een rol bij diabetescomplicaties zoals cataract (grijze staar), schade aan zenuwuiteinden en beschadiging van het netvlies. In dit artikel ligt de focus op de regulerende effecten van kaneel op de glucose- en vetstofwisseling en de toepassingen van kaneel bij metabool syndroom, insulineresistentie, diabetes type 2 en daarmee samenhangende aandoeningen.
Metabool syndroom is een complex van met elkaar samenhangende (metabole) risicofactoren voor een reeks aandoeningen waaronder diabetes type 2. Mensen met metabool syndroom hebben maar liefst een vijfmaal hogere kans op het krijgen van diabetes type 2. Kaneel heeft een gunstig effect op alle belangrijke kenmerken van metabool syndroom en diabetes type 2: insulineresistentie, glucose-intolerantie, hyperglykemie, dislipidemie, oxidatieve stress, chronische laaggradige ontsteking, overgewicht en hoge bloeddruk.(8,9)
Bij insulineresistentie is meer insuline dan normaal nodig om (insulinegevoelige) weefsels glucose te laten opnemen. Zolang de alvleesklier nog in staat is om de afgifte van insuline voldoende te verhogen, blijft de bloedglucosespiegel onder de kritische grenswaarde voor diabetes. Prediabetes is het voorstadium van diabetes type 2 waarin het lichaam minder gevoelig wordt voor insuline en er al sprake is van een verhoogde nuchtere bloedglucosespiegel die echter nog binnen de normaalwaarden valt. Diabetes type 2 ontstaat als het compensatiemechanisme van de alvleesklier faalt en de bloedglucosespiegel boven de grenswaarde uitkomt.
Kaneel ondersteunt de regulatie van de bloedglucosespiegel, heeft een positief effect bij insulineresistentie en is hierdoor zeer geschikt voor de preventie of behandeling van diabetes type 2.(8) Het gebruik van kaneel leidt tot significante verlaging van de nuchtere bloedglucosespiegel, HbA1c*-spiegel en nuchtere insulinespiegel, en significante verbetering van de insulinegevoeligheid. Bovendien zorgt kaneel voor een daling van de bloeddruk, de BMI, tailleomvang en de triglyceriden- en LDL-cholesterolspiegel en een stijging van de HDL-cholesterolspiegel.(10-14) Onderzoek heeft aangetoond dat kaneel overigens ook de insulinegevoeligheid en glucosetolerantie kan verhogen bij mensen met een normale glucosetolerantie en bloedglucosespiegel.( 8,15)
Wanneer bij diabetespatiënten de HbA1c-waarde en de nuchtere bloedglucosespiegel niet goed onder controle zijn, geeft dit een verhoogd risico op diabetescomplicaties zoals hart- en vaatziekten, cataract en beschadiging van het netvlies. Een goede glykemische controle is dus belangrijk. Kaneel, ingenomen naast reguliere diabetesmedicatie, zorgt voor aanzienlijke afname van de nuchtere bloedglucosespiegel en een daling van de HbA1c-spiegel.(14,16-18)
Onderzoek laat zien dat insulineresistentie een belangrijke rol speelt bij PCOS. Insulineresistentie is aanwezig bij het merendeel van de vrouwen met PCOS en draagt in grote mate bij aan de symptomen van PCOS. Bij vrouwen met PCOS leidt het gebruik van kaneel tot een significante afname van de nuchtere bloedglucosespiegel, nuchtere insulinespiegel en mate van insulineresistentie. Bovendien heeft kaneel gunstige effecten op de symptomen van PCOS, zoals een onregelmatige menstruatiecyclus en verminderde vruchtbaarheid. Daarnaast verbetert kaneel bij deze vrouwen de vetsamenstelling in het bloed door stijging van de HDL-cholesterolspiegel en daling van de triglyceriden- en totaal- en LDL-cholesterolspiegel.(19-21)
Overgewicht/obesitas brengt aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich mee. Afhankelijk van de locatie van het teveel aan vet kunnen overgewicht en obesitas veel andere ziekten veroorzaken of verergeren, waaronder insulineresistentie, metabool syndroom, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Overgewicht draagt in belangrijke mate bij aan het ontstaan en verergeren van insulineresistentie, en andersom heeft insulineresistentie overgewicht tot gevolg. Het gebruik van kaneel gedurende ten minste 12 weken verlaagt het lichaamsgewicht, het vetpercentage en de BMI en biedt dus ondersteuning bij het afvallen. Ook bij overgewicht/obesitas in combinatie met metabool syndroom en/of prediabetes of PCOS verlaagt kaneel het lichaamsgewicht, de tailleomvang en het vetpercentage. Het grootste effect wordt echter gezien bij mensen met overgewicht/obesitas zonder bijkomende aandoening(en).(22,23)
Het gebruik van kaneel zorgt voor een verlaging van het aan obesitas gerelateerde risico op andere aandoeningen, doordat het ook de vetsamenstelling van het bloed verbetert, de bloedglucosespiegel verlaagt en de insulinegevoeligheid verhoogt. Bovendien vermindert kaneel ontstekingsreacties in het vetweefsel.(24) Vetweefsel is een belangrijke aanjager van chronische laaggradige ontsteking, ook wel stille ontsteking genoemd. Chronische laaggradige ontsteking houdt het immuunsysteem continu een beetje geactiveerd en wordt in verband gebracht met diverse chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten en de ziekte van Alzheimer.
Kaneel verlaagt de systolische (bovendruk) en diastolische bloeddruk (onderdruk) bij mensen met hypertensie. Hetzelfde effect heeft kaneel bij mensen die behalve hypertensie ook diabetes type 2, metabool syndroom/prediabetes en/of overgewicht/obesitas hebben.(25,26) Via tal van werkingsmechanismen heeft kaneel invloed op de bloeddruk. Voorbeelden hiervan zijn verbetering van de functie van endotheelcellen, die de laag vormen die de binnenkant van het hart en de bloedvaten bekleedt, toename van de productie van het vaatverwijdende stikstofmonoxide (NO) en verlaging van oxidatieve stress en ontsteking. Een hoge bloedglucosespiegel is een belangrijke factor voor oxidatieve stress en endotheliale disfunctie. Daarnaast remt kaneel overactiviteit van het sympathische zenuwstelsel, het deel van het autonome zenuwstelsel dat reageert op gevaar en het lichaam in staat van paraatheid brengt. Het sympathische zenuwstelsel werkt onder andere stimulerend op hart en longen en remmend op immuunsysteem en spijsvertering en zorgt voor verhoging van de bloedglucosespiegel.(25-29)
Onbewerkte kaneel is te gebruiken als gezondheidsproduct. Suppletie met kaneelextract is echter te prefereren omdat de hoeveelheid kaneel in voeding ontoereikend is voor een significante verbetering van de bloedglucosespiegel en andere gezondheidseffecten. Bovendien is de hoeveelheid coumarine en cinnamaldehyde in onbewerkte kaneel niet wenselijk, vanwege de schadelijke effecten wanneer deze stoffen in grote hoeveelheden worden ingenomen. Voor supplementen wordt doorgaans een wateroplosbaar kaneelextract gebruikt, dat als voordeel heeft dat het vrijwel geen cinnamaldehyde bevat. Bij kaneelsuppletie is het belangrijk te kiezen voor kaneelpreparaten met een gegarandeerd laag coumarinegehalte. In Europa is de TDI (tolerable daily intake) voor coumarine vastgesteld op 0,1 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag.(30)
Met suppletie van tweemaal daags 250 mg van een hoogwaardig wateroplosbaar kaneelextract (bij voorkeur voor het eten) gedurende langere tijd (minimaal 12 weken) kunnen positieve effecten op de gezondheid worden bereikt.(10,12) Bijwerkingen komen bij het gebruik van kaneel nauwelijks voor. Omdat coumarine remmend werkt op de bloedstolling en mogelijk de werking van coumarine-derivaten (vitamine K-antagonisten) kan versterken, is voorzichtigheid bij gebruik van dergelijke medicatie geboden. Ook met de bloedglucoseverlagende, lipidenverlagende en bloeddrukverlagende effecten van kaneel dient rekening te worden gehouden bij gebruik van antidiabetica, cholesterolverlagers en antihypertensiva. Het gebruik van kaneel tijdens zwangerschap en borstvoeding wordt ontraden.
Meer informatie over de toepassingen en wetenschappelijke achtergronden van kaneel vindt u in het uitgebreide overzichtsartikel ‘Kaneel, voor een gezonde glucose- en vetstofwisseling’.
HbA1c: geglyceerd hemoglobine, dat ontstaat doordat glucose zich bindt aan hemoglobine in de rode bloedcellen. Stijgt de bloedglucosespiegel, dan wordt er meer HbA1c gevormd. Aangezien rode bloedcellen een levensduur hebben van 2-3 maanden, geeft de HbA1c-spiegel een beeld van de gemiddelde bloedglucosespiegel over de laatste 2-3 maanden en daarmee een indicatie van de glykemische controle.
Polycysteus-ovariumsyndroom: een aandoening waarbij cysten worden gevormd in de eierstokken en die gepaard gaat met onder andere overgewicht en verminderde vruchtbaarheid.
1. Chen P et al. Differentiation of the four major species of cinnamons (C. burmannii, C. verum, C. cassia, and C. loureiroi) using a flow injection mass spectrometric (FIMS) fingerprinting method. J Agric Food Chem. 2014;62(12):2516-2521.
2. Rao PV et al. Cinnamon: a multifaceted medicinal plant. Evid Based Complement Alternat Med. 2014;2014:642942.
3. Dwitiyanti, ED et al. Anti-hyperuricemia effect of water fraction cinnamon (Cinnamomum burmannii Blume) on white male rats. In: Proceedings of the 1st Muhammadiyah International Conference on Health and Pharmaceutical Development - Volume 1, 2018:102-106.
4. Anderson RA et al. Isolation and characterization of polyphenol type-A oligomers from Cinnamon with insulin-like biological activity. J Agric Food Chem. 2004;52:65-70.
5. Roussel AM et al. Antioxidant effects of a cinnamon extract in people with impaired fasting glucose that are overweight or obese. J Am Coll Nutr. 2009;28(1):16-21.
6. Peng X et al. Beneficial effects of cinnamon proanthocyanidins on the formation of specific advanced glycation endproducts and methylglyoxal-induced impairment on glucose consumption. J Agric Food Chem. 2010;58:6692-6696.
7. Lee HS. Inhibitory activity of Cinnamomum cassia bark-derived component against rat lens aldose reductase. J Pharm Pharm Sci. 2002;5(3):226-30.
8. Qin B et al. Cinnamon: potential role in the prevention of insulin resistance, metabolic syndrome, and type 2 diabetes. J Diabetes Sci Technol. 2010;4(3):685-693.
9. Lu Z et al. Hypoglycemic activities of A- and B-type procyanidin oligomer-rich extracts from different cinnamon barks. Phytomedicine. 2011;18(4):298-302.
10. Anderson RA et al. Cinnamon extract lowers glucose, insulin and cholesterol in people with elevated serum glucose. J Tradit Complement Med. 2015;6(4):332-336.
11. Gupta Jain S et al. Effect of oral cinnamon intervention on metabolic profile and body composition of Asian Indians with metabolic syndrome: a randomized double- blind control trial. Lipids Health Dis. 2017;16(1):113.
12. Ziegenfuss TN et al. Effects of a water- soluble cinnamon extract on body composition and features of the metabolic syndrome in pre-diabetic men and women. J Int Soc Sports Nutr. 2006;3:45-53.
13. Davis PA et al. Cinnamon intake lowers fasting blood glucose: meta-analysis. J Med Food. 2011;14(9):884-889.
14. Costello RB et al. Do cinnamon supplements have a role in glycemic control in type 2 diabetes? A narrative review. J Acad Nutr Diet. 2016;116(11):1794-1802.
15. Solomon TP et al. Changes in glucose tolerance and insulin sensitivity following 2 weeks of daily cinnamon ingestion in healthy humans. Eur J Appl Physiol. 2009;105:969- 976.
16. Akilen R et al. Cinnamon in glycaemic control: systematic review and meta analysis. Clin Nutr. 2012;31(5):609-15.
17. Deyno S et al. Efficacy and safety of cinnamon in type 2 diabetes mellitus and pre-diabetes patients: A meta-analysis and meta-regression. Diabetes Res Clin Pract. 2019;156:107815.
18. Santos HO et al. To what extent does cinnamon administration improve the glycemic and lipid profiles? Clin Nutr ESPEN. 2018;27:1-9.
19. Heydarpour F et al. Effects of cinnamon on controlling metabolic parameters of polycystic ovary syndrome: A systematic review and meta-analysis. J Ethnopharmacol. 2020;254:112741.
20. Kort DH et al. Preliminary evidence that cinnamon improves menstrual cyclicity in women with polycystic ovary syndrome: a randomized controlled trial. Am J Obstet Gynecol. 2014;211:487.e1-6.
21. Wang JG et al. The effect of cinnamon extract on insulin resistance parameters in polycystic ovary syndrome: a pilot study. Fertil Steril. 2007;88(1):240-3.
22. Yazdanpanah Z et al. Effects of cinnamon supplementation on body weight and composition in adults: a systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials. Phytother Res. 2020;34(3):448-463.
23. Mousavi SM et al. Cinnamon supplementation positively affects obesity: a systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr. 2020;39(1):123-133.
24. Zhu C et al. Impact of cinnamon supplementation on cardiometabolic biomarkers of inflammation and oxidative stress: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Comp Ther Med 2020;53:102517.
25. Mousavi SM et al. Anti-hypertensive effects of cinnamon supplementation in adults: A systematic review and dose- response meta-analysis of randomized controlled trials. Crit Rev Food Sci Nutr. 2020;60(18):3144-3154.
26. Hadi A et al. The effect of cinnamon supplementation on blood pressure in adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr ESPEN. 2020;36:10-16.
27. Jamali N et al. Effect of cinnamon supplementation on blood pressure and anthropometric parameters in patients with type 2 diabetes: a systematic review and meta- analysis of clinical trials. Diabetes Metab Syndr. 2020;14(2):119-125.
28. Gruenwald J et al. Cinnamon and health. Crit Rev Food Sci Nutr. 2010;50:822-34.
29. Sengsuk C et al. Effect of cinnamon supplementation on glucose, lipids levels, glomerular filtration rate, and blood pressure of subjects with type 2 diabetes mellitus. Diabetol Int. 2015;7(2):124-132.
30. Scientific Opinion of the Panel on Food Additives, Flavourings, Processing Aids and Materials in Contact with Food on a request from the European Commission on Coumarin in flavourings and other food ingredients with flavouring properties. The EFSA Journal 2008;793:1-15.