Voedingsvezels vormen een belangrijk onderdeel van een gevarieerd en evenwichtig voedingspatroon. Ze verbeteren de darmgezondheid, dragen bij aan een normale stoelgang en een evenwichtig immuunsysteem, en helpen welvaartsziekten te voorkomen. Volgens de Maag Lever Darm Stichting krijgt 90% van de Nederlanders te weinig vezels binnen.
Voedingsvezels zijn lange ketens van koolhydraten, bestaande uit 10 of meer enkelvoudige suikers (monosachariden), die niet door de spijsverteringsenzymen in de dunne darm kunnen worden afgebroken. Deze onverteerbare voedingsvezels bereiken intact de dikke darm waar ze al dan niet (deels) worden afgebroken (gefermenteerd) door de daar aanwezige bacteriën, ook wel het darmmicrobioom* genoemd. De mate van fermentatie in de darm hangt af van de wateroplosbaarheid van de voedingsvezels: hoe groter de wateroplosbaarheid, hoe vollediger de fermentatie. Niet-wateroplosbare vezels, zoals tarwezemelen en vezels uit andere volkorengranen, kunnen niet door bacteriën worden gefermenteerd. Zij bevorderen de darmperistaltiek en binden water om de ontlasting zacht te houden. Wateroplosbare voedingsvezels worden ook wel prebiotica genoemd, omdat zij dienen als voedsel voor de darmbacteriën. Bij fermentatie door het darmmicrobioom ontstaan metabolieten*, waaronder korteketenvetzuren* zoals butyraat, propionaat en acetaat.
* Zie verklarende woordenlijst.
Guarboonvezels zijn volledig wateroplosbare voedingsvezels afkomstig van de bonen van de Indiase guarplant. Uit de guarbonen wordt guargom gewonnen dat in de fabriek deels wordt gefermenteerd met behulp van een natuurlijk enzym afkomstig uit een schimmel. Hierdoor ontstaan (deels gefermenteerde) vezels die zeer goed oplosbaar zijn in water met een zeer lage viscositeit (stroperigheid). Guarboonvezels worden in de darm langzaam en volledig gefermenteerd door het darmmicrobioom. Langzame fermentatie is van belang omdat anders gasvorming kan optreden.
Het effect van guarboonvezels, of guarvezels, op het darmmicrobioom en de darmgezondheid is groter dan dat van de meeste andere oplosbare vezels. Ze hebben een sterkere prebiotische werking, zijn werkzaam in een lagere dosering, worden uitstekend verdragen en hebben geen invloed op de geur, smaak, kleur en consistentie van voedsel en dranken waaraan ze worden toegevoegd. Vanwege de langzame en volledige fermentatie van guarboonvezels worden hierbij meer korteketenvetzuren gevormd dan bij de fermentatie van de meeste andere oplosbare voedingsvezels.(1,2)
Verbetering samenstelling darmmicrobioom en darmbarrièrefunctie
Guarvezels stimuleren de vermeerdering en/of activiteit van gunstige bacteriesoorten (symbionten*) in de dikke darm en het laatste stuk van de dunne darm, waaronder bifidobacteriën en lactobacillen.(1-4) Deze bacteriekolonies worden groter en bovendien hechten de bacteriën beter aan het darmslijmvlies. Ongunstige en/of schadelijke bacteriën (pathobionten*) krijgen hierdoor minder kans om te groeien, te vermeerderen en de darm te koloniseren: de symbionten verdringen als het ware de pathobionten en pathogenen (ziekmakende micro-organismen). Symbionten hebben voedende, beschermende en ontstekingsremmende effecten op het darmslijmvlies en elders in het lichaam, pathobionten daarentegen produceren stoffen die ontsteking bevorderen en toxisch zijn voor het lichaam. Verbetering van de samenstelling van het darmmicrobioom (meer symbionten ten koste van pathobionten) verbetert de darmbarrièrefunctie - de doorlaatbaarheid van de darmwand neemt af - en verhindert het ontstaan van een lekkende darm*.(4) Een verstoorde balans in het darmmicrobioom en daarmee samenhangende verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand en laaggradige ontsteking spelen waarschijnlijk een rol bij zeer veel chronische aandoeningen, waaronder PDS (prikkelbaredarmsyndroom), darmontstekingsziekten, obesitas, metabool syndroom, diabetes type 2, allergie, astma, depressie, hypertensie en atherosclerose.
* Zie verklarende woordenlijst.
Bij de fermentatie van vezels worden korteketenvetzuren gevormd, met name butyraat, propionaat en acetaat. Deze vetzuren zijn de eindproducten van bacteriële fermentatie van oplosbare vezels en hebben gunstige effecten op de gezondheid. Korteketenvetzuren fungeren als voeding voor het darmslijmvlies en zorgen voor een betere doorbloeding van de darmwand. Ze gaan de groei van pathobionten tegen doordat ze de zuurgraad in de dikke darm verhogen. Daarnaast versterken ze de darmbarrièrefunctie door ervoor te zorgen dat de individuele darmwandcellen dicht tegen elkaar aan blijven liggen, waardoor een lekkende darm wordt tegengegaan.
Verbetering van de stoelgang
Guarboonvezels hebben een regulerend effect op de stoelgang, doordat ze de groei van symbionten zoals bifidobacteriën en lactobacillen stimuleren en de groei van pathobionten remmen.(1,4,5) Korteketenvetzuren versnellen de darmpassage door het stimuleren van de darmperistaltiek. Ze reguleren bovendien de absorptie van elektrolyten, waaronder natrium, en water in de dikke darm waardoor de ontlasting kan worden ingedikt dan wel zachter kan worden gemaakt.(1,2,6,7)
Ondersteuning van het immuunsysteem
Verbetering van de verhouding tussen (ontstekingsremmende) symbionten en (ontstekingsbevorderende) pathobionten/pathogenen en verhoging van de productie van korteketenvetzuren heeft gunstige effecten op het immuunsysteem van de darm en daarmee op het immuunsysteem in het hele lichaam.(8) De darmen zijn uitgerust met een lokaal immuunsysteem dat specifiek kan reageren op veranderingen in de omgeving zoals de aanwezigheid van ziekteverwekkers. Dit darmspecifieke immuunsysteem is onderdeel van het darmslijmvlies en bestaat uit lymfatisch* weefsel. Guarvezels remmen, met name door de verhoging van de korteketenvetzuur-productie, ontstekingsprocessen in de darm door afname van ontstekingscellen en ontstekingsbevorderende stoffen. Bovendien verbeteren guarvezels de darmbarrièrefunctie en herstel van beschadigd slijmvlies.(9-11) De darmwand is hierdoor beter in staat ongewenste stoffen, zoals toxinen en niet-volledig verteerde eiwitten, tegen te houden waardoor het immuunsysteem niet onnodig wordt belast.
* Zie verklarende woordenlijst.
Verhogen van het verzadigingsgevoel na de maaltijd
Hoewel guarvezels geen hoge viscositeit hebben zoals guargom of psylliumvezels, hebben ze een significant effect op het verzadigingsgevoel. Suppletie met guarvezels remt de eetlust en de calorie-inname.(12,13) Het verzadigingsgevoel wordt verhoogd doordat onder andere de maaglediging wordt vertraagd. Daarnaast wordt de afgifte van verzadigingshormonen in de darmen verhoogd en worden hersengebieden die de eetlust reguleren direct beïnvloed door inname van guarvezels.(12,13) Korteketenvetzuren spelen hierbij een grote rol.
Gunstig voor glucose- en vetstofwisseling
Naast directe effecten op de darm hebben guarvezels ook effecten elders in het lichaam (systemische effecten). Korteketenvetzuren spelen hierbij een belangrijke rol. Guarvezels hebben een verlagend effect op de cholesterolspiegel (14,15) onder andere doordat korteketenvetzuren, met name propionaat, de cholesterolsynthese in de lever remmen. Bovendien verhogen korteketenvetzuren de gevoeligheid van lichaamscellen voor insuline, beïnvloeden ze de bloedglucosespiegel en stimuleren ze de energiestofwisseling.(15,16) Hierdoor hebben guarvezels mogelijk een beschermende invloed op het ontstaan van overgewicht en metabool syndroom.(17,18)
Constipatie
Suppletie met guarvezels kan constipatie voorkomen bij mensen met neiging tot constipatie en chronische constipatie verlichten. De ontlasting wordt zachter en komt frequenter, mensen hoeven minder te persen en buikpijn neemt af.(2,19) Bij mensen met chronische constipatie verkorten guarvezels de darmpassagetijd met gemiddeld 12 uur.(20) Ook bij kinderen zijn guarvezels effectief in het tegengaan van constipatie.(21) Guarvezels hebben niet de nadelige effecten die laxeermiddelen op termijn hebben, zoals gewenning en het trager worden van de darmperistaltiek.(22) Hierdoor kunnen guarvezels veilig langdurig gebruikt worden. Vaak kan door gebruik van guarvezels de inname van onoplosbare vezels, laxeermiddelen en medicijnen tegen constipatie worden verminderd of gestopt.(2)
Diarree
Guarvezels helpen tegen diarree en bijkomende klachten, zoals buikpijn, winderigheid, opgeblazen gevoel en plotselinge aandrang, bij gezonde mensen.(4) De consistentie van de ontlasting normaliseert zonder de ontlastingfrequentie te veranderen. Guarvezels toegevoegd aan ORS (oral rehydration solution, rehydratievloeistof) zorgt er bij baby’s en peuters met diarree voor dat de diarree significant sneller overgaat dan met ORS alleen.(23,24)
Prikkelbaredarmsyndroom
PDS of spastische darm is de meestvoorkomende chronische aandoening van het maag-darmkanaal. De klachten van PDS, onder andere buikpijn, buikkrampen, opgeblazen gevoel, winderigheid, problemen met de ontlasting, vermoeidheid en misselijkheid, zijn niet te verklaren door een lichamelijke ziekte of afwijkingen in de anatomie. Mensen met PDS hebben vaak diarree of juist constipatie, maar een ontlastingspatroon waarbij diarree en constipatie elkaar afwisselen, komt ook voor. (Langdurige) suppletie met guarvezels zorgt voor significante afname van (maag-)darmklachten, verbetering van de stoelgang en verhoging van de kwaliteit van leven bij mensen met PDS.(2,25)
Onvruchtbaarheid bij de vrouw
Een verstoord darmmicrobioom speelt mogelijk een rol bij onvruchtbaarheid bij vrouwen. De samenstelling van het darmmicrobioom heeft invloed op de lokale en systemische immuniteit en op de hormoonbalans.(8,26,27) Onderzoek laat zien dat de samenstelling van het darmmicrobioom van onvruchtbare vrouwen verschilt van die van vruchtbare vrouwen.(28) Uit datzelfde onderzoek blijkt dat suppletie met guarvezels de kans op slagen van een IVF-behandeling (in-vitrofertilisatie) vergroot.(28) Aangezien dit resultaten van slechts één kleine studie zijn, is op dit gebied meer onderzoek nodig.
Guarvezels kunnen worden toegevoegd aan koude en warme dranken en voedsel zonder dat het de smaak, geur, kleur en consistentie aantast. Voor de meeste toepassingen is een dosis van 5 tot 10 gram per dag, en voor kinderen een halve dosis, voldoende.(2) Het gebruik van guarvezels is zeer veilig, zeker in een dosis tot 20 gram per dag.(2,29,30) Guarvezels kunnen langdurig worden gebruikt, hebben geen negatieve effecten op de opname van voedingsstoffen en veroorzaken doorgaans geen overmatige gasvorming, winderigheid of een opgeblazen gevoel. Wanneer deze klachten toch optreden, kan het beste de dosis geleidelijk worden verhoogd. Het gebruik van guarvezels is gecontra-indiceerd bij fecale impactie, zeer ernstige constipatie waarbij een massa droge, harde ontlasting vastzit in de dikke darm of endeldarm.
Guarvezels kunnen de bloedglucosespiegel verlagen. Mensen die bloedglucoseverlagende medicatie gebruiken, dienen hier rekening mee te houden. Guarvezels verhogen de effectiviteit van ORS bij acute diarree. Het is daarom aan te raden ORS in combinatie met guarvezels in te nemen.(31)
Darmmicrobioom: de totale populatie van bacteriën in de darm.
Korteketenvetzuren: moleculen die de basis vormen van vetten, bestaande uit ketens van 2 tot 6 koolstofatomen. Ze worden geproduceerd door darmbacteriën die oplosbare voedingsvezels fermenteren.
Lekkende darm: ‘leaky gut’, verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand waardoor stoffen zoals toxines en niet-volledig verteerde eiwitten in de bloedbaan terechtkomen, het lichaam belasten en het immuunsysteem activeren. Hierdoor kunnen allerlei klachten ontstaan, zoals ontstekingen, allergische reacties, stemmingsklachten en hormonale problemen.
Lymfatisch: een systeem dat zich in alle organen en door het hele lichaam bevindt, dat bestaat uit lymfevaten, lymfeknopen en lymfocyten (witte bloedcellen) en is betrokken bij het vervoeren van lymfevloeistof en de afweer.
Metabolieten: stoffen die tijdens de stofwisseling (metabolisme) ontstaan.
Pathobionten: populatie bacteriën in het menselijk lichaam met potentiële ziekmakende activiteit zoals Clostridium.
Symbionten: populatie bacteriën in het menselijk lichaam met gunstige effecten op het lichaam zoals bifidobacteriën en lactobacillen. Symbiont komt van het woord ‘symbiose’, een samenlevingsvorm van twee of meer organismen die voor ten minste één soort gunstig of zelfs noodzakelijk is.
Meer informatie over de toepassingen en wetenschappelijke achtergronden van guarboonvezels vindt u in het uitgebreide overzichtsartikel ‘Guarboonvezels, deels gefermenteerde guarboonvezels superieur prebioticum’.
1. Fu X et al. Study on the ability of partially hydrolyzed guar gum to modulate the gut microbiota and relieve constipation. J Food Biochem. 2019;43(2):e12715.
2. Rao TP et al. Role of guar fiber in improving digestive health and function. Nutrition. 2019;59:158-69.
3. Ohashi Y et al. Consumption of partially hydrolysed guar gum stimulates Bifidobacteria and butyrate-producing bacteria in the human large intestine. Benef Microbes. 2015;6:451-5.
4. Yasukawa Z et al. Effect of repeated consumption of partially hydrolyzed guar gum on fecal characteristics and gut microbiota: a randomized, double-blind, placebo-controlled, and parallel-group clinical trial. Nutrients. 2019;11:2170.
5. Takahashi H et al. Influence of partially hydrolyzed guar gum on constipation in women. J Nutr Sci Vitaminol. (Tokyo) 1994;40:251-9.
6. Cook S et al. Review article: short chain fatty acids in health and disease. Aliment Pharmacol Ther. 1998;12:499-507.
7. Scheppach W. Effects of short chain fatty acids on gut morphology and function. Gut. 1994;Suppl 1:S35-8.
8. Wu HJ et al. The role of gut microbiota in immune homeostasis and autoimmunity. Gut Microbes. 2012;3:4-14.
9. Hung TV et al. Dietary fermentable fiber reduces intestinal barrier defects and inflammation in colitic mice. J Nutr 2016;146:1970-6.
10. Takagi T et al. Partially hydrolysed guar gum ameliorates murine intestinal inflammation in association with modulating luminal microbiota and SCFA. Br J Nutr. 2016;116(7):1199-205.
11. Van der Hee B et al. Microbial regulation of host physiology by shortchain fatty acids. Trend Microbiol. 2021 (epub ahead of print).
12. Rao TP et al. Post-meal perceivable satiety and subsequent energy intake with intake of partially hydrolysed guar gum. Br J Nutr. 2015;113:1489-98.
13. Rao TP. Role of guar fiber in appetite control. Physiol Behav. 2016;164:277-83.
14. Kondo S et al. Suppressive effects of dietary fiber in yogurt on the postprandial serum lipid levels in healthy adult male volunteers. Biosci Biotechnol Biochem. 2004;68:1135-8.
15. Yamatoya K et al. Effects of hydrolyzed guar gum on cholesterol and glucose in humans. Food Hydrocoll. 1997;11(2):239-42.
16. Kasubuchi M et al. Dietary gut microbial metabolites, short-chain fatty acids, and host metabolic regulation. Nutrients. 2015;7:2839-49.
17. Den Besten G et al. Protection against the melabolic syndrome by guar gum-derived short-chain fatty acids depends on peroxisome proliferator-activated receptor γ and glucagon-like peptide-1. PLoS One. 2015;10(8):e0136364.
18. Dall’Alba V et al. Improvement of the metabolic syndrome profile by soluble fibre - guar gum - in patients with type 2 diabetes: a randomised clinical trial. Br J Nutr. 2013;110(9):1601-10.
19. Kapoor MP et al. Impact of partially hydrolyzed guar gum (PHGG) on constipation prevention: a systematic review and meta-analysis. J Funct Foods. 2017;33:52-66.
20. Polymeros D et al. Partially hydrolysed guar gum accelerates colonic transit time and improves symptoms in adults with chronic constipation. Dig Dis Sci. 2014;59:2207-14.
21. Üstündağ G et al. Can partially hydrolyzed guar gum be an alternative to lactulose in treatment of childhood constipation? Turk J Gastroenterol. 2010;21(4):360-4.
22. Patrick PG et al. Effect of supplements of partially hydrolyzed guar gum on the occurrence of constipation and use of laxative agents. J Am Diet Assoc. 1998;98(8):912-4.
23. Alam NH et al. Partially hydrolyzed guar gum–supplemented oral rehydration solution in the treatment of acute diarrhea in children. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2000;31:503-7.
24. Alam NH et al. Partially hydrolysed guar gum supplemented comminuted chicken diet in persistent diarrhoea: a randomised controlled trial. Arch Dis Child. 2005;90:195-9.
25. Parisi G et al. Treatment effects of partially hydrolyzed guar gum on symptoms and quality of life of patients with irritable bowel syndrome. A multicenter randomized open trial. Dig Dis Sci. 2005;50:1107-12.
26. Neuman H et al. Microbial endocrinology: the interplay between the microbiota and the endocrine system. FEMS Microbiol Rev. 2015;39:50921.
27. Qi X et al. The impact of the gut microbiota on the reproductive and metabolic endocrine system. Gut Microbes. 2021;13:1-21.
28. Komiya S et al. Characterizing the gut microbiota in females with infertility and preliminary results of a water-soluble dietary fiber intervention study. J Clin Biochem Nutr. 2020;67:105-11.
29. Anderson SA et al. Evaluation of the health aspects of using partially hydrolysed guar gum as a food ingredient. Bethesda, MD: Life Sciences Research Office, Federation of American Societies for Experimental Biology; 1993.
30. Yoon SJ et al. Chemical and physical properties, safety and application of partially hydrolyzed guar gum as dietary fiber. J Clin Biochem Nutr. 2008;42(1):1-7.
31. Alam NH et al. Efficacy of partially hydrolysed guar gum added oral rehydration solution in the treatment of severe cholera in adults. Digestion. 2008;78:24-9.