11-09-2020
Belangrijk nutriënt voor het afweersysteem
Een van de bekendste nutriënten is vitamine C (ascorbinezuur). Dit nutriënt is onontbeerlijk voor een goede werking van het immuunsysteem. Ons lichaam kan zelf geen vitamine C synthetiseren en is volledig afhankelijk van voeding om in zijn behoefte te voorzien. Door de veelheid aan functies van vitamine C uit een tekort zich in een breed scala aan symptomen. De bekendste daarvan is scheurbuik (scorbutus). Bij deze aloude deficiëntieziekte zijn vooral weefsels met een hoog collageengehalte zoals bindweefsel, botten, kraakbeen en bloedvaten aangedaan. Dit hangt samen met de belangrijke rol van vitamine C (als cofactor van enzymen) in de collageensynthese.
Verschillende stadia van tekort
Scheurbuik is echter al een verregaand stadium van een vitamine C-deficiëntie. Volgens de Zwitserse onderzoeker en hoogleraar Georg Brubacher, zijn er zes stadia van een tekort aan vitamine C. In de zesde en laatste fase is de schade onomkeerbaar en is de dood onvermijdelijk.[1] Scheurbuik is het vijfde en voorlaatste stadium en komt in de westerse samenleving amper nog voor; stadium één tot en met vier echter des te vaker.[2] De mens heeft voor een optimale gezondheid veel grotere hoeveelheden vitamine C nodig dan de hoeveelheden die nodig zijn voor het voorkomen van scheurbuik. Er zijn aanwijzingen dat het lichaam op korte termijn alleen kan overleven door schaarse micronutriënten aan minder essentiële organen te onttrekken. Op de lange termijn kunnen ontoereikende hoeveelheden in de eerste vier stadia degeneratieve ziekten in de hand werken.[3]
Versterken van de weerstand
In de huidige tijd, waarin de ondersteuning van het immuunsysteem en het bestrijden van luchtweginfecties sterk in de belangstelling staan, is voor vitamine C een prominente rol weggelegd. In de laatste decennia is het onderzoek naar de rol van ascorbinezuur als ondersteuning van het immuunsysteem en bij het bestrijden van infecties (besmetting met bacteriën, virussen of parasieten) enorm toegenomen. Van de 56.000 wetenschappelijke publicaties over ascorbinezuur in de biomedische database PubMed zijn er 2500 gewijd aan vitamine C in relatie tot het immuunsysteem en nog eens meer dan 2600 met betrekking tot infecties.
Een tekort aan vitamine C resulteert, naast scheurbuik, in een verminderde immuniteit en een grotere gevoeligheid voor (luchtweg)infecties. Het belang van vitamine C voor het immuunsysteem blijkt uit het feit dat in witte bloedcellen een 10- tot 100-maal hogere vitamine C-concentratie wordt aangetroffen dan in bloedplasma.[4] Bovendien hebben infecties zoals verkoudheid en longontsteking – als gevolg van de ontsteking en de verhoogde stofwisseling – een aanzienlijk effect op het vitamine C-gehalte in plasma, witte bloedcellen en urine. Een profylactische benadering (preventie) van infecties vereist orale vitamine C-innames die ten minste voldoende, zo niet verzadigde plasmaspiegels opleveren die de cel- en weefselniveaus optimaliseren.[2]
Effecten op het immuunsysteem
De precieze immunologische mechanismen op basis waarvan vitamine C bij luchtweginfecties werkzaam is, zijn tot op heden niet volledig duidelijk. Wel heeft men enig inzicht in de bijdrage aan diverse cellulaire functies van zowel het aangeboren als het adaptieve immuunsysteem. Op biochemisch en fysiologisch vlak is in tientallen onderzoeken aangetoond dat vitamine C een gunstige invloed heeft op witte bloedcellen (leukocyten, waaronder T- en B-lymfocyten). Men heeft hierbij verbeteringen geobserveerd in activiteit, fagocytose (het onschadelijk maken van ziekteverwekkers door deze te omsluiten en in zich op te nemen), synthese en verspreiding (proliferatie) en chemotaxis (migratie van leukocyten vanuit het bloed naar geïnfecteerd weefsel). Als de migratie verbetert, kunnen pathogenen sneller onschadelijk worden gemaakt. Daarnaast remt ascorbinezuur de replicatie van virussen en verhoogt de productie van interferon, een natuurlijk eiwit dat het afweersysteem tegen virusinfecties stimuleert. Ook is vastgesteld dat vitamine C de synthese van immunoglobulinen (antistoffen) verbetert en de activiteit van natural-killercellen stimuleert (grote lymfocyten die behoren tot het aangeboren, niet-specifieke immuunsysteem).[5-7] Ascorbinezuur verhoogt de productie van cytokinen, moleculen die voor het afweersysteem belangrijke receptoren activeren.[8] Een belangrijke preventieve functie van vitamine C is de ondersteuning van de barrièrefunctie van het epitheel (dunne laag van cellen die de huid, holle organen, de klieren en alle doorgangswegen van het ademhalingsstelsel, het spijsverteringsstelsel, het voortplantingsstelsel en het urinestelsel bedekt) tegen ziekteverwekkers.
Vitamine C en verkoudheid
De meest uitvoerig bestudeerde menselijke infectie is verkoudheid (loopneus, keelpijn en hoesten, al dan niet met koorts). Verschillende wetenschappers hebben geconstateerd dat bij een verkoudheid of longontsteking het vitamine C-gehalte in leukocyten daalt. Na herstel duurt het enige tijd om weer op het oude niveau te komen.[9] Deze observatie suggereert dat de toediening van vitamine C bij veel patiënten met infecties een gunstig effect kan hebben.
Een Cochrane-review uit 2013 nam 29 placebogecontroleerde onderzoeken met vitamine C voor de preventie en behandeling van verkoudheid onder de loep. Uit deze review bleek dat vitamine C de duur van een verkoudheid bij volwassenen met 8% en bij kinderen met 14% vermindert. Bij kinderen verkortte een dosering tot 2 gram per dag de duur zelfs met 18%. Kinderen reageren beter op vitamine C dan volwassenen, concludeerden de onderzoekers. Daarnaast vermindert regelmatige vitamine C-suppletie de ernst van de verkoudheid. In vijf proeven met 598 deelnemers die werden blootgesteld aan korte periodes van extreme fysieke stress (inclusief marathonlopers en skiërs) halveerde vitamine C het risico op verkoudheid.[10]
Hoge doseringen
De Cochrane-onderzoekers gaven aan dat er te weinig studies waren naar hooggedoseerde vitamine C-suppletie. Toch vonden ze een grote studie met volwassenen waaruit voordeel bleek van een therapeutische dagdosering van 8 g bij het begin van de symptomen. Suppletie van 8 g had een groter effect dan 4 g, alhoewel beide doseringen positieve effecten hadden: het aandeel ‘korte verkoudheden’, dat slechts één dag duurde, was aanzienlijk groter in de groep van 8 g per dag (46%; 222 van 483) in vergelijking met de groep van 4 g per dag (39%; 164 van 417).[10]
In veel gerandomiseerd onderzoek is gebruikgemaakt van tamelijk lage doseringen van 0,2 tot 1 g. Bovendien werd bij sommige studies uit ethische overwegingen – men wilde de patiënten deze essentiële vitamine niet onthouden – aan de placebogroep toch enige hoeveelheden vitamine C gegeven (tot 70 mg), waardoor verschillen minder duidelijk werden. Diverse vitamine C-experts menen dat daardoor de therapeutische waarde van vitamine C wordt onderschat. Hickey en Roberts adviseren een minimum van 2,5 g vitamine C per dag ter preventie van ziekte.[11]
Ook uit andere onderzoeken bleek dat hogere doseringen belangrijk zijn. Zo toonde een studie aan dat 6 g vitamine C per dag vergeleken met een dosering van 3 g per dag, verkoudheden bij volwassenen met een factor 2 verkortte.[12] Voor kinderen geldt iets soortgelijks. Een dosering van 2 g per dag bleek verkoudheden van deze kwetsbare groep tweemaal zo snel te beëindigen als een dosering van 1 g per dag.[13]
Een epidemiologische studie vergeleek de resultaten van het gebruik van vitamine C met die van pijnstillers en decongestiva (neusdruppels of -spray) bij griep. Door suppletie van 1000 mg vitamine C per uur gedurende de eerste 6 uur en daarna 3 keer per dag namen de gemelde griep- en verkoudheidssymptomen in de testgroep met 85% af ten opzichte van de controlegroep.[14]
Lageluchtweginfecties
Vitamine C heeft ook een positief effect op longontsteking, zowel profylactisch als therapeutisch. Uit twee verschillende onderzoeken met controlegroep bleek dat vitamine C longontsteking kan voorkomen. En als patiënten reeds longontsteking hebben, heeft vitamine C een gunstige invloed op het ziektebeeld.[15] In een Britse gerandomiseerde studie met oudere patiënten met longontsteking of bronchitis zorgde suppletie van vitamine C voor een afname van de ademhalingsproblemen bij alle patiënten. Belangrijker is echter dat van de zes sterfgevallen tijdens het onderzoek – alle als gevolg van luchtweginfecties – vijf in de placebogroep plaatsvonden. In de vitamine C-groep overleed slechts één persoon.[16]
Bijwerking
Uit de literatuur blijken geen negatieve effecten van ascorbinezuur. Ook bij hoge doseringen is het gebruik veilig. Het verzadigingspunt van weefsels wordt aangegeven door dunne ontlasting. Dit verdwijnt echter weer snel als de dosering naar beneden wordt bijgesteld.
Referenties
1. Brubacher G. Was versteht man unter subklinischem Vitaminmangel? In: Mangelernährung in Mitteleuropa? Kongress 1. und 2. Oktober 1981. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH, Stuttgart (1982) pg. 54.
2. Carr AC, Maggini S. Vitamin C and immune function. Nutrients 2017;9(11).
3. Ames BN. Low micronutrient intake may accelerate the degenerative diseases of aging through allocation of scarce micronutrients by triage. PNAS 2006;103:17589-94.
4. Strohle A, Wolters M, Hahn A. Micronutrients at the interface between inflammation and infection–ascorbic acid and calciferol: part 1, general overview with a focus on ascorbic acid. Inflamm Allergy Drug Targets 2011;10:54–63.
5. Heuser G, Vojdani A. Enhancement of natural killer cell activity and T and B cell function by buffered vitamin C in patients exposed to toxic chemicals: the role of protein kinase-C. Immunopharmacol Immunotoxicol 1997;19:291–312.
6. Thomas WR, Holt PG. Vitamin C and immunity: an assessment of the evidence. Clin Experim Immunology 1978;32:370-9.
7. Webb AL, Villamor E. Effects of antioxidant and non-antioxidant vitamin supplementation on immune function. Nutrition Reviews 2007;65:181-217
8. Härtel C, Strunk T, Bucsky P, et al. Effects of vitamin C on intracytoplasmic cytokine production in human whole blood monocytes and lymphocytes. Cytokine 2004;27:101-6.
9. Hume R, Weyers E. Changes in leucocyte ascorbic acid during the common cold. Scott. Med. J 1973;18:3–7.
10. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev 2013;(1):CD00098.
11. Hickey S, Roberts HJ. Ascorbate: The science of vitamin C. Napa (California): Lulu Press; 2004. 264 pp.
12. Karlowski TR, Chalmers TC, Frenkel LD, Kapikian AZ, Lewis TL, Lynch JM. Ascorbic acid for the common cold: a prophylactic and therapeutic trial. JAMA. 1975;231:1038-42.
13. Coulehan JL, Kapner L, Eberhard S, et al. Vitamin C and upper respiratory illness in Navaho children: preliminary observations (1974). Ann N Y Acad Sci. 1975;258:513-22.
14. Gorton HC, Jarvis K. The effectiveness of vitamin C in preventing and relieving the symptoms of virus-induced respiratory infections. J Manipulative Physiol Ther. 1999;22:530-3.
15. Hemilä H. Vitamin C and Infections. Nutrients 2017;9:339.
16. Hunt C, Chakravorty NK, Annan G, et al. The clinical effects of vitamin C supplementation in elderly hospitalised patients with acute respiratory infections. Int J Vitam Nutr Res 1994;64:212-19.
Terug