12-05-2020
Omega 3-vetzuren zijn belangrijk voor gezonde cellen, een gezond hart, een goed functionerend immuunsysteem en kunnen helpen tegen ontstekingen. Vanwege hun veelbelovende gezondheidseigenschappen en hun brede werking bestaat er toenemende belangstelling voor omega 3-vetzuren vanuit de onderzoekswereld. Alleen al in 2019 verschenen er 3366 wetenschappelijke artikelen over deze vetzuren op de biomedische database PubMed.
De bekendste omega 3-vetzuren zijn het plantaardige alfalinoleenzuur (ALA) uit noten of zaden en de vetzuren uit mariene bronnen (vis, krill, schaal-, en schelpdieren): eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). De laatste twee namen zijn afgeleid van de Griekse telwoorden voor het aantal koolstofatomen dat elk vetzuur heeft: eicosa betekent 20 en docosa 22.
Omega 3-vetzuren zijn meervoudig onverzadigde vetzuren, die bestaan uit lange ketens van koolstofatomen met aan het ene uiteinde van de keten een carboxylgroep (-COOH) en aan het andere uiteinde een methylgroep (-CH3). Deze vetzuren onderscheiden zich van verzadigde vetzuren door de aanwezigheid van twee of meer dubbele bindingen tussen koolwaterstoffen in de vetzuurketen (een enkelvoudig onverzadigd vetzuur heeft maar een dubbele binding). Het woord omega in de naam verwijst naar de staart van het molecuul met de methylgroep. De locatie van de dubbele binding die het dichtst bij het methyleinde van het molecuul ligt, bepaalt welk nummer het vetzuur krijgt. Bij omega 3-vetzuren bevindt de eerste dubbele binding zich bij het derde koolstofmolecuul vanaf de methylgroep; bij omega 6-vetzuren bij het zesde koolstofmolecuul.
Het belang van omega 3-vetzuren
Omega 3-vetzuren spelen een belangrijke rol in het lichaam als component van de fosfolipidestructuur van celmembranen. In deze hoedanigheid beïnvloeden ze de eigenschappen van de celmembraan, zoals vloeibaarheid, flexibiliteit, doorlaatbaarheid, de activiteit van membraangebonden enzymen en celsignaalroutes.
DHA heeft de speciale eigenschap dat het in hoge concentraties in de cellen van het netvlies en de hersenen voorkomt. Tot maar liefst 97 procent van de omega 3-vetzuren in de hersenen en tot 93 procent van die in het netvlies is DHA. Naast hun structurele rol in de celmembranen leveren omega 3-vetzuren (samen met omega 6-vetzuren) energie voor het lichaam en worden ze gebruikt om eicosanoïden te vormen. Eicosanoïden zijn lokaal werkende signaalmoleculen met een soortgelijke chemische structuur als de vetzuren waaruit ze voortkomen. Deze weefselhormonen hebben een brede en regulerende functie in het hart- en vaatstelsel, het longstelsel en de immuun- en endocriene systemen van het lichaam.
Immuunsysteem
Uit epidemiologische bevindingen blijkt dat omega 3-vetzuren een gunstige rol spelen bij de preventie van hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en ontstekingsziekten. Ze spelen echter ook een rol in het immuunsysteem, met name in het functioneren van macrofagen. De impact van omega 3-vetzuren op dit functioneren is sinds het einde van de jaren zeventig uitgebreid onderzocht. Men heeft drie belangrijke eigenschappen van de macrofaagbiologie geïdentificeerd die door omega 3-vetzuren beïnvloed worden: de productie en de afscheiding van signaalmoleculen (cytokinen en chemokinen), de capaciteit van fagocytose (het proces waarbij het membraan van de macrofaag pathogenen omsluit) en de regulatie van de functie van macrofagen (ontstekingsbevorderend versus ontstekingsremmend en weefsel herstellend). Door ALA, EPA en DHA werken macrofagen niet alleen ontstekingsremmend, maar wordt tevens hun fagocytische capaciteit verhoogd. Wetenschappers vermoeden dat deze verhoogde capaciteit verband houdt met veranderingen in de samenstelling en de structuur van hun celmembraan als deze de omega 3-vetzuren in zich opneemt.
Hart- en vaatziekten
De interesse voor omega 3-vetzuren in verband met hart- en vaatziekten kwam tot stand na epidemiologisch onderzoek in de zeventiger jaren. Daaruit bleek dat onder visetende populaties zoals de Groenlandse Eskimo’s en Japanners, lage percentages hartinfarcten en andere hartziekten werden aangetroffen. Verschillende onderzoeken hebben deze link bevestigd. Overzichtsstudies tonen aan dat een hogere consumptie van vis en een hoger omega 3-vetzuurgehalte in het dieet of het plasma geassocieerd worden met een lager risico op hartfalen, aandoeningen van de kransvaten en fatale hartinfarcten. In 2019 werden de resultaten van een overzichtsstudie (meta-analyse) van de invloed van mariene omega 3-suppletie op hart- en vaatziekten gepubliceerd. Bij dit onderzoek waren meer dan 125.000 deelnemers betrokken van 13 gerandomiseerde onderzoeken met controlegroep waaronder 3 recente grote onderzoeken. Het doseringsbereik van de mariene omega 3-suppletie bedroeg 376 tot 4000 mg per dag, waarbij de verhouding EPA en DHA varieerde tussen de verschillende onderzoeken. Ongeacht deze verhouding suggereren de bevindingen een associatie van mariene omega 3-suppletie met een lager risico op hartinfarct, totale coronaire hartziekte, totale hart- en vaatziekte en sterfte door coronaire hartziekte of hart- en vaatziekten. Dergelijke omgekeerde associaties worden vooral duidelijk bij suppletie van hogere doses omega 3-vetzuren.
Ontstekingen
Omega 3-vetzuren worden vaak bij ontstekingen ingezet. De gunstige invloed van EPA en DHA bij ontstekingsziekten is, biochemisch gezien, te verklaren door onder meer het verminderen van inflammatoire signaalstoffen in het bloed, het wijzigen van de vetzuursamenstelling van fosfolipiden in de celmembraan en het verminderen van de expressie van ontstekingsgenen. Een overzichtsstudie uit 2017 beoordeelde de werkzaamheid van omega 3-supplementen voor patiënten met reumatoïde artritis. In vergelijking met placebo, verminderde suppletie gedurende 3 tot 18 maanden het aantal gevoelige gewrichten, de stijfheid in de vroege ochtend en het pijnniveau. Een andere review uit hetzelfde jaar toonde aan dat omega 3-vetzuren een therapeutische rol kunnen spelen bij pijnvermindering bij reumatoïde artritis. Doseringen van 3 tot 6 gram per dag lijken daarbij een groter effect te hebben dan lagere.
Moeder en kind
Vanwege de hoge concentratie in ogen en hersenen is DHA belangrijk voor de ontwikkeling van deze organen. Suppletie van ten minste 600 mg DHA tijdens de zwangerschap vermindert bovendien het risico van vroeggeboorte (geboorte voor 34 weken zwangerschap) en een zeer laag geboortegewicht (minder dan 1500 gram).
Advies en dosering
Voor een voldoende hoeveelheid omega 3-vetzuren in het dieet bevelen gezondheidsexperts 2 porties vette vis zoals haring, makreel, sardines, tonijn of zalm per week aan. Als mensen geen vette vis eten (of lusten), is een supplement een goed alternatief. Het is echter belangrijk dat het een volwaardig supplement is met voldoende hoeveelheden EPA en DHA en vrij van gifstoffen zoals zware metalen, dioxine en polychloorbifenylen (pcb’s).
Volgens de European Food Safety Authority (EFSA) is de langetermijnsuppletie van EPA en DHA gecombineerd tot ongeveer 5000 mg per dag veilig.
Terug