Het plantengeslacht Rhodiola uit de vetplantenfamilie Crassulaceae bestaat uit meer dan 130 soorten.(1,2) Rhodiola rosea (Sedum roseum, rozewortel, arctische wortel, gouden wortel) is een van de meest gebruikte en best onderzochte rhodiolasoorten. De vetplant, die ongeveer 70 cm hoog wordt en gele bloemen draagt, groeit in het subarctisch gebied van het noordelijk halfrond (Scandinavië, IJsland, Groenland, Canada, Siberië, Tibet, Mongolië, China) en Centraal-Europa op een hoogte van 1000 tot 5000 meter boven zeeniveau. De verse wortelstok en wortels van R. rosea, die roosachtig geuren als ze worden doorgesneden maar bitter smaken, zijn de delen van de plant die worden gebruikt voor de bereiding van rhodiola-extract (water en/of ethanolextract).(3)
Rhodiola rosea wordt al meer dan 2000 jaar ingezet als kruidengeneesmiddel. In 77 n.Chr. beschreef de Griekse arts Dioscorides de medicinale toepassingen van het kruid in de klassieke Materia Medica, het eerste referentiewerk over geneesmiddelen in de westerse wereld.(4) Binnen de traditionele geneeskunde van Scandinavië, de voormalige Sovjet-Unie, Tibet en China staat rhodiola bekend als kruid dat de fysieke en mentale conditie verbetert, zorgt voor meer energie en veerkracht, bijdraagt aan een gezond en lang leven, het herstel na ziekte ondersteunt en onder meer (stressgerelateerde) vermoeidheid, hoofdpijn, depressie, angst, prikkelbaarheid, onvruchtbaarheid, impotentie, bloedarmoede, slaapproblemen, maagdarmklachten, hart- en vaatziekten, kanker en infecties tegengaat.(3-9) Rhodiola rosea is een zogeheten adaptogeen en kan worden gebruikt voor de preventie en behandeling van stressgeïnduceerde en leeftijdsgerelateerde (chronische) aandoeningen.(5,10)
Als adaptogeen voldoet rhodiola aan de volgende criteria:(3,5)
Het Europees Geneesmiddelen Agentschap concludeerde in een rapport uit 2011 over Rhodiola rosea dat (gestandaardiseerd) rhodiola-extract veilig is en, gekeken naar de traditionele toepassingen, kan worden gebruikt voor de tijdelijke verlichting van symptomen van stress zoals vermoeidheid en uitputting, gevoel van zwakte en stemmingsstoornissen.(9)
Onderzoekers hebben meer dan 140 medicinale inhoudsstoffen uit rhodiolawortel geïsoleerd, waaronder fenylpropanoïden (Rhodiola rosea-specifieke rosavinen: rosavin, rosin en rosarin), fenylethanolderivaten (salidroside [rhodioloside] en p-tyrosol), bioflavonoïden (onder meer rhodionidin, rhodiolgin, rhodalidin, rhodionin en rhodiosin), proanthocyanidines (prodelfinidinegallaatesters), flavonolignanen (rhodiolin), monoterpeenderivaten (rosiridol, rosiridin), triterpenen (daucosterol, bèta-sitosterol), fenolzuren (chlorogeenzuur, hydroxykaneelzuur) en essentiële olie (onder meer alfa-pineen, geraniol, limoneen, bèta-fellandreen, linalool).(4,7-9,11,12) Rhodiola-extracten, die zijn gebruikt in humane studies, bevatten het complete spectrum van bioactieve stoffen en zijn gestandaardiseerd op minimaal 3% rosavinen en minimaal 0,8-1,0% salidroside.(2,4) In de praktijk betekent dit dat het ene rhodiola-extract het minimum van 3% rosavinen bevat, terwijl een ander rhodiola-extract 5% rosavinen bevat. Rosavinen en salidroside worden beschouwd als de belangrijkste medicinale inhoudsstoffen, er is echter synergie met andere inhoudsstoffen.(2,8,13-15) De aanwezigheid van rosavinen garandeert dat het extract afkomstig is van Rhodiola rosea en niet van een andere soort Rhodiola.
Rhodiola rosea behoort tot de zogeheten (fyto) adaptogenen. Sinds de term (fyto)adaptogeen in 1947 in de voormalige Sovjet-Unie is geïntroduceerd, is er veel onderzoek gedaan naar de veelzijdige gezondheidseffecten en werkingsmechanismen van adaptogenen zoals rhodiola.(4,5,16-18) Evenals andere adaptogenen zoals ginseng en ashwagandha is rhodiola een ‘stress‐response modifier’, een kruid dat de niet-specifieke weerbaarheid tegen (mentale, emotionele, fysieke, chemische, biologische) stress verhoogt door het vermogen te verbeteren zich aan te passen aan veranderende omstandigheden (adaptatie) en te overleven.(5,16,19-21) Rhodiola reguleert het stress-systeem, een complex regelsysteem dat het lichaam beschermt tegen de schadelijke effecten van stress, waarbij psyche, zenuwstelsel, immuunsysteem en endocriene systeem betrokken zijn (het terrein van de psychoneuro-immuno-endocrinologie).(5,16) Het stress-systeem is mede gericht op het in stand houden van de homeostase. Homeostase, de basis van (over)leven, is het gecoördineerd in evenwicht houden van alle mentale, biochemische en fysiologische processen in het lichaam, ondanks interne en externe veranderingen. Gezonde, milde acute stress (eustress) houdt het stress-systeem sterk en alert, terwijl extreme acute stress en chronische stress (distress) leiden tot dysregulatie van het stress-systeem, waardoor de homeostase onder druk staat en allerlei stressklachten en ziekten kunnen ontstaan.(5,8,10) De hoeveelheid stress die iemand aankan, verschilt per individu.
Bij stress vergroot rhodiola de veerkracht, dat wil zeggen het vermogen snel terug te keren naar de normale homeostase ondanks stress, en de stressbestendigheid, het vermogen om meer stress aan te kunnen door de homeostatische bandbreedte tijdelijk op te rekken naar het niveau van adaptieve homeostase (zie figuur 1).(5,16) Met het ouder worden nemen veerkracht en vermogen tot adaptatie af (zie figuur 2), waardoor de kans op stressklachten (zie figuur 3), versnelde veroudering en chronische leeftijdsgerelateerde ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, osteoartritis, osteoporose en neurodegeneratieve ziekten (waaronder de ziekte van Alzheimer) toeneemt.(5,19) Dit impliceert dat ouderen nog meer profiteren van de gezondheidseffecten van adaptogenen zoals rhodiola dan jongvolwassenen.
Figuur 1: Homeostase en adaptieve homeostase (tijdelijke aanpassing van de homeostatische range)(5)
Figuur 2: Grafische weergave van de afname van adaptieve homeostase met het ouder worden.(19)
Rhodiola herstelt de balans van het ontregelde stress-systeem (hypothalamus-hypofyse-bijnieras [HHB-as] en sympatho-adrenale as) en daarmee samenhangende ontregelde psychische, neurologische, immunologische, antioxidatieve, metabole, cardiovasculaire en endocriene processen.(5,10,16,21,22) Figuur 3 geeft een overzicht van klachten die bij stress kunnen optreden. In wetenschappelijke, vooral preklinische, studies is vastgesteld dat rhodiola diverse adaptogene (normaliserende, balancerende) effecten heeft bij stress.(3-5,7-10,15-18,23,24)
1. Stress-systeem
Bij distress normaliseert rhodiola de ontregelde stressrespons met verlaging van de CRH-spiegel (corticotropic-releasing hormone) en cortisolspiegel, verhoging van de gevoeligheid van glucocorticoïdreceptoren en verhoging van de synthese van β-endorfine.(10,24-27) Tevens herstelt rhodiola de balans tussen de sympathische en parasympathische activiteit van het autonome zenuwstelsel. Verhoging van de stressbestendigheid door rhodiola is mede toe te schrijven aan verhoging van NPY (neuropeptide Y), Hsp72 (heat shock protein 72) en Hsp70.(8,28) NPY speelt een rol bij fysiologische functies zoals voedselinname, energiehomeostase, circadiane ritmes en denken, maar is ook belangrijk voor het goed omgaan met stress. Hsp72 en Hsp70 zijn eiwitten die cellen beschermen tegen beschadiging en apoptose door blootstelling aan stress. Langdurige rhodiolasuppletie verhoogt de stressbestendigheid ook al bij acute milde stress.(15,22)
2. Energie en stofwisseling
Vermoeidheid en uitputting zijn sleutelsymptomen van stress. Rhodiola gaat stressgeïnduceerde mentale en fysieke vermoeidheid en uitputting tegen, mede door verbetering van de ATP-productie in mitochondriën, verhoging van de mitochondriale biogenese, verbetering van de glucose- en vetstofwisseling, verhoging van creatinefosfaat in spierweefsel en hersenen, en verlaging van de cortisolspiegel.(10,21,28-30) Chronische stress vergroot de kans op overgewicht/ obesitas, metabool syndroom en diabetes type 1 en 2 door ontregeling van immuunsysteem en stofwisseling.(31,32) Preklinische studies laten zien dat rhodiola- extract een gunstige invloed heeft op de koolhydraat- en vetstofwisseling en een rol kan spelen bij de preventie en behandeling van overgewicht, metabool syndroom, diabetes type 2 en diabetescomplicaties (waaronder versnelde atherosclerose, cognitieve achteruitgang, hypertensie, hartfalen, niet-alcoholische leververvetting, diabetische nefropathie en diabetische neuropathie).(14,30,33-43) Een mogelijk belangrijk werkingsmechanisme is het activeren van de AMPK-signaalroute (AMP-activated protein kinase).(14) In Zuid-Korea is een rhodiola-extract met 89% Rhodiola rosea en 11% Cinnamomum cassia (kaneel) goedgekeurd door de KFDA (Korea Food and Drug Administration) voor de behandeling van diabetes type 2.(1) Daarnaast heeft rhodiola invloed op diabetes type 1. In een diermodel voor diabetes type 1 ging rhodiola- extract hyperglykemie tegen, onafhankelijk van insuline, door het stimuleren van de secretie van β-endorfine door de bijnieren.(44) Na binding aan opioïde μ-receptoren in skeletspieren en lever zorgde β-endorfine voor verhoging van de glucose-opname in spierweefsel (door opregulatie van GLUT4, glucosetransporter subtype 4) en verlaging van de gluconeogenese in de lever (door neerregulatie van het enzym PEPCK, fosfo-enolpyruvaatcarboxykinase).(44)
3. Stemming en cognitie
Rhodiola rosea heeft antidepressieve, anxiolytische (angstverlagende) en cognitieversterkende effecten (verbetering alertheid, concentratie, geheugen, leren, snelheid van informatieverwerking, werkcapaciteit) en beïnvloedt hersengebieden die betrokken zijn bij stemming, cognitie en stressregulatie zoals hippocampus, amygdala, hypothalamus, prefrontale cortex, hersenstam en mesencephalon (middenhersenen).(15,27,45,46) Daarnaast zijn er aanwijzingen dat rhodiola een gunstige invloed heeft op emotioneel gedrag, met name agressief gedrag.(47)
Werkingsmechanismen van rhodiola in relatie tot stemming en cognitie zijn: (3-8,10,15-17,24-28,45,48-52,54)
4. Eetlustregulatie
Dierstudies suggereren dat rhodiola-extract stressgeïnduceerde eetstoornissen (eetbuistoornis, anorexia) tegengaat.(55,56) Bij milde stress zorgt stijging van de cortisolspiegel voor meer eetlust. In een (vrouwelijk) diermodel voor acute stress zorgde suppletie met rhodiola-extract (10 of 20 mg/kg) voor het respectievelijk afnemen of verdwijnen van ongecontroleerde eetbuien (BED, Binge Eating Disorder).(56) Dit ging gepaard met daling van de serumcortisolspiegel. Opmerkelijk was dat alleen dieren, die geregeld op dieet waren, ongecontroleerde eetbuien kregen op het moment dat ze aan acute stress werden blootgesteld en er veel zoetigheden voorhanden waren. Dit impliceert dat rhodiola-extract mogelijk het (stressgeïnduceerde) jojo-effect voorkomt bij afvallen. Salidroside in rhodiola-extract is verantwoordelijk voor het tegengaan van eetbuien.(56) Een mogelijk werkingsmechanisme is verhoging van NPY, dat een belangrijke rol speelt in de energiehomeostase en verlaagd is bij stress.(28) Verhoging van NPY is geassocieerd met daling van de voedselinname, toename van de lichamelijke activiteit en afname van het lichaamsgewicht.(28)
Extreme (psychische, fysieke) stress zorgt vaak voor afname van de eetlust door verhoging van de secretie van CRH in de hersenen. In dieronderzoek is vastgesteld dat rhodiola-extract stressgeïnduceerde anorexia ook tegengaat.(26) In een diermodel voor depressie en chronische stress leidde rhodiolasuppletie tot verlaging van de sucroseconsumptie en gewichtsdaling.(55) De dierstudies illustreren dat rhodiola een harmoniserende, normaliserende invloed heeft bij stress en de eetlust verlaagt als deze te hoog is en vice versa.
5. Immuunsysteem
Dysregulatie van het immuunsysteem door chronische stress vergroot de kans op chronische ontstekingsziekten, auto-immuunziekten en infectieziekten.(57,58) In preklinische studies is aangetoond dat rhodiola stressgeïnduceerde (laaggradige) ontsteking en auto-immuniteit tegengaat en de weerstand tegen virale en bacteriële infecties verhoogt.(58-60) De ontstekingsremmende en immunomodulerende werking van rhodiola is mede gebaseerd op verlaging van pro-inflammatoire eicosanoïden door remming van de enzymen COX-2 (cyclo-oxygenase-2), LOX (lipoxygenase) en fosfolipase A2, neerregulatie van de pro-inflammatoire NF-κB-signaalroutes (nuclear factor kappa B) en verlaging van de productie van pro-inflammatoire mediatoren zoals TNF-α (tumornecrosefactor alfa), NO (stikstofmonoxide) en IL-6 (interleukine-6).(34,42,61-63) Ontstekingen activeren het stress-systeem (HHB-as), terwijl stress ontstekingen bevordert. Rhodiola kan deze vicieuze cirkel doorbreken.
Het effect van rhodiolasuppletie is onder meer onderzocht bij:
6. Antioxidantsysteem
Rhodiola-extract (onder meer salidroside en p-tyrosol) verlaagt stressgeïnduceerde oxidatieve stress en verhoogt de cellulaire antioxidantstatus, mede door opregulatie van Nrf2 (nuclear factor erythroid-2-related factor 2).(30) Nrf2 is de ‘master switch’ van genen die coderen voor glutathion, antioxidantenzymen (waaronder superoxidedismutase en glutathionperoxidase) en eiwitten die schade door vrije radicalen kunnen repareren.
7. Endocrien systeem
Er zijn aanwijzingen uit preklinische en klinische studies dat rhodiola-extract, door het harmoniseren van het endocriene systeem, een gunstige invloed heeft op stressgerelateerde onvruchtbaarheid, menstruatieproblemen (amenorroe), seksuele dysfunctie (libidoverlies, impotentie, premature ejaculatie) en (peri)menopauzale klachten (zoals vermoeidheid, afgenomen libido, depressie, cognitieve achteruit- gang) (10,11,70-73) Voorts kan rhodiola-extract de schildklier en bijnieren activeren zonder hyperthyroïdie of bijnierhypertrofie te veroorzaken.(3,11)
8. Hart en bloedvaten
Preklinische studies suggereren dat rhodiola-extract stressgeïnduceerde hypertensie, hartritmestoornissen en versnelde atherosclerose tegengaat, het hart beschermt tegen ischemie-reperfusieschade en de hartfunctie ondersteunt bij hartfalen. Een invitrostudie naar de invloed van rhodiola-extract op de genexpressie suggereert dat het beschermen tegen hart- en vaatziekten een belangrijke eigenschap is van Rhodiola rosea.(47)
In een diermodel voor essentiële hypertensie zorgde rhodiola-extract voor dosisafhankelijke verlaging van de systolische bloeddruk.(74) Dit effect van rhodiolaextract wordt mede toegeschreven aan ACE-remming (angiotensin converting enzyme) en verhoging van de β-endorfinesecretie door de bijnieren.(14,37,74) Het in circulatie gebrachte β-endorfine zorgt voor vaatverwijding door activering van μ-opioïde receptoren in de vaatwand.(74,75) In een diermodel voor diabetes en hypertensie leidde salidrosidesuppletie eveneens tot afname van de bloeddruk.(35) Rhodiola-extract helpt mogelijk ook tegen pulmonale hypertensie door beïnvloeding van de spiegels en/of activiteit van ET-1 (endothelin-1), NO (stikstofmonoxide), VEGF (vascular endothelial growth factor), ACE, NF-κB en ontstekingsmarkers TNF-α en IL-6.(30,62)
Remming van (leeftijdsgerelateerde) atherosclerose en kransvatziekte, aangetoond in preklinische studies, wordt mede toegeschreven aan oligomere proanthocyanidinen en salidroside in Rhodiola rosea.(30,76-80) Naast het remmen van plaquevorming zorgt salidroside ook voor het stabiliseren van atherosclerotische plaques (trombosepreventie).(30,77,78)
Rhodiola-extract gaat hartritmestoornissen tegen, mede door beïnvloeding van het sympathische zenuwstelsel (modulatie van de adrenerge innervatie van de hartspier) en activering van centrale en perifere opioïdreceptoren.(81-83) Dierstudies laten zien dat rhodiola-extract de kans op hartritmestoornissen na een hartinfarct en bij hartfalen verlaagt.(83-84) In verschillende dierstudies die model staan voor een hartinfarct is aangetoond dat rhodiola-extract de hartspier beschermt tegen ischemie-reperfusiegeïnduceerde beschadiging en dysfunctie, mede door het tegengaan van oxidatieve stress, ontsteking, apoptose en fibrose, en het bevorderen van angiogenese.(30,42,83,85-87) In een diermodel voor diabetes en hartfalen verbeterde rhodiola-extract de hartspierfunctie door verhoging van de expressie van PPAR-δ (peroxisome proliferator-activated receptor delta) in hartspierweefsel.(36) In hartspiercellen (cardiomyocyten) is PPAR-δ onmisbaar voor de spiercontractie (inotrope functie) en energiestofwisseling.
9. Neuroprotectie
Rhodiola heeft neuroprotectieve activiteit, mede door: (10,15,21,42,54,60,88-90)
Een verlaagde aanmaak van BDNF speelt een rol in de pathogenese van neurodegeneratieve ziekten (waaronder de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson) en psychiatrische ziekten (zoals depressie en schizofrenie).(88) Ook is vastgesteld dat chronische stress (met een verhoogde cortisolspiegel) en stressgerelateerde aandoeningen, waaronder depressie en PTSS, zijn geassocieerd met een verhoogde kans op cognitieve achteruitgang en neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie.(91-93) Naar aanleiding van preklinische studies is geconcludeerd dat Rhodiola rosea-extract een veelbelovend fytotherapeuticum is voor de preventie en behandeling van stress- en leeftijdsgerelateerde hersenziekten zoals de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, hersenletsel, epilepsie en multiple sclerose.(60,94-100) Rhodiola-extract is mogelijk ook geschikt voor de behandeling van ADHD.(101)
Figuur 3: Symptomen van (chronische) stress.(10)
Stressvolle omstandigheden
Tijdens een stressvolle examenperiode namen 40 gezonde studenten 20 dagen lang rhodiola-extract (2x50 mg/dag) in of placebo.(102) In de rhodiolagroep namen lichamelijke fitheid en gevoel van welbevinden significant toe en nam de mentale vermoeidheid significant af, vergeleken met de placebogroep. De studenten uit de rhodiolagroep hadden een beter slaappatroon, hadden minder slaap nodig, voelden zich emotioneel stabieler en waren gemotiveerder om te studeren. De rhodioladosis was vermoedelijk te laag voor verbetering van de cognitieve prestaties.(102) Een studie met 161 cadetten (19-21 jaar) liet zien dat rhodiola-extract (370 of 555 mg/dag), vergeleken met placebo of geen supplement, vermoeidheid en angst bij stressvolle omstandigheden effectief verlaagde en daarnaast de mentale werkcapaciteit vergrootte. Beide doses waren even effectief.(103) In een klinische studie ondergingen 56 gezonde artsen, die een lage dosis rhodiola-extract (160 mg/dag) innamen, een aantal keer verschillende cognitieve testen en waarnemingstesten voorafgaande aan en na afloop van de nachtdienst.(104) De eerste 2 weken leidde rhodiolasuppletie tot significante verbetering van de mentale fitheid en minder vermoeidheid. Na 6 weken waren de effecten echter niet significant meer. De onderzoekers speculeerden dat rhodiola-extract bij deze gezonde volwassenen mogelijk maar een beperkte tijd werkt, dat de dosis te laag was of dat de studieopzet niet optimaal was.(104)
Chronische stressklachten en vermoeidheid
Ruim honderd volwassenen, die stressgerelateerde klachten hadden en bij de huisarts onder behandeling waren, namen gedurende 4 weken rhodiola-extract (2x200 mg/dag) in.(105) Rhodiolasuppletie resulteerde in significante verbetering van stress-symptomen waaronder vermoeidheid, uitputting, gebrek aan levensvreugde, prikkelbaarheid, angst, gebrek aan concentratie en minder goed functioneren. De gunstige effecten begonnen al vanaf de derde dag van rhodiolasuppletie zichtbaar te worden.(105) In een andere niet-gecontroleerde studie werden 100 volwassenen (18-60 jaar) met chronische vermoeidheid behandeld met rhodiola-extract (2x200 mg/dag gedurende 8 weken).(106) Rhodiolasuppletie leidde tot significante afname van alle aspecten van chronische vermoeidheid, gemeten met MFI-20 (Multidimensional Fatigue lnventory 20) en NAS (Numerical Analogue Scales of chronic fatigue symptoms). MFI-20 meet onder meer algemene vermoeidheid, fysieke vermoeidheid, mentale vermoeidheid, afgenomen motivatie en afgenomen activiteit, NAS meet malaise na inspanning, problemen met geheugen en concentratie en niet-verkwikkende slaap. De vermoeidheid nam het sterkst af in de eerste week en daalde verder gedurende de rest van de studie. Daarnaast zorgde rhodiola onder meer voor verlichting van depressie, subjectief ervaren stress en cognitieve problemen en verhoogde rhodiola de kwaliteit van leven en het algemeen welbevinden.(106)
Uitputting en burn-out
Verschillende humane studies laten zien dat rhodiolasuppletie (400-680 mg/dag) klachten van burn-out tegengaat en stressbestendigheid en veerkracht verbetert.(10,27,107,108) Aan een niet-gecontroleerde multicenterstudie namen 330 volwassenen deel met ten minste twee van de volgende indicatoren voor burn-out (opgebrand zijn): uitputting, depressie, slapeloosheid, vermoeidheid en afgenomen (werk) productiviteit. Suppletie met rhodiola-extract (tweemaal daags 288 mg) gedurende 8 weken leidde na 4 tot 8 weken tot significante afname van de totale score van burn-outklachten.(107) Een tweede niet-gecontroleerde multicenterstudie met 118 volwassenen (36-52 jaar) met burn-outklachten bevestigde het therapeutische effect van rhodiola-extract (2x200 mg/dag gedurende 12 weken).(108) Rhodiolasuppletie leidde tot significante en klinisch relevante verbetering van burn-outklachten, gemeten met MBI (Maslach Burnout Inventory), PSQ (Perceived Stress Questionnaire), NAS (Numerical Analogue Scales of subjective stress symptoms), BOSS I en II (Burnout Screening Scales I en II), NCT (Numbers Connecting Test, een cognitieve test), SDS (Sheehan Disability Scale), CGI (Clinical Global Impression), PSFQ (Patient Sexual Function Questionnaire) en MDMQ (Multidimensional Mood State Questionnaire). De meeste uitkomstmaten lieten een duidelijke verbetering zien in de loop van de tijd, soms al na een week. Er was sprake van afname van psychische, mentale en fysieke stressklachten waaronder emotionele uitputting, vermoeidheid, cynisme, moeite met concentreren en seksuele disfunctie. Daarnaast was er verbetering op het gebied van werk, welbevinden, familie en sociale contacten.(108)
In een placebogecontroleerde studie met 60 volwassenen met stressgerelateerde chronische vermoeidheid en burn-outklachten zorgde suppletie met rhodiola-extract (4x144 mg/dag gedurende 4 weken), vergeleken met placebo, voor significante verlichting van symptomen van vermoeidheid (gemeten met Pines’ Burnout Scale) en significante verbetering van de mentale fitheid, met name de concentratie (gemeten met CCPT II, Connors Computerised continuous Performance Test II). Tevens daalde de cortisolspiegel na het opstaan significant.(27)
Depressie
In twee humane studies van hoge kwaliteit is aangetoond dat suppletie met rhodiola-extract symptomen van milde tot matig-ernstige majeure depressie verlicht.(4,23,109) In de eerste placebogecontroleerde pilotstudie namen 89 proefpersonen (18-70 jaar) met milde tot matig-ernstige depressie, die geen reguliere antidepressiva gebruikten, rhodiola-extract in (340 of 680 mg extract per dag) of placebo gedurende 6 weken.(109) Vergeleken met de placebogroep, die geen enkele verbetering liet zien, was in de twee rhodiolagroepen sprake van significante afname van depressieve klachten, gemeten met HAM-D (Hamilton Rating Scale for Depression, 21 items) en BDI (Beck Depression Inventory). Daarbij namen vermoeidheid, angst, slapeloosheid, emotionele instabiliteit en lichamelijke stressklachten significant af. De onderzoekers constateerden dat de twee rhodioladoses een even groot effect hadden, met uitzondering van significante toename van het gevoel van eigenwaarde bij de hoge rhodioladosis.(109)
In de tweede klinische studie werden 57 volwassenen met milde tot matig-ernstige depressie in drie groepen verdeeld.(23) Gedurende 12 weken slikten ze rhodiola-extract (340 mg/dag), het reguliere antidepressivum sertraline (50 mg/dag) of placebo. De onderzoekers gebruikten HAM-D, BDI en CGI/C (Clinical Global Impression Change) om het effect van de interventie te meten. Rhodiola-extract werkte iets minder goed tegen depressie dan de SSRI sertraline, terwijl beide meer effect hadden dan placebo. De antidepressieve effecten van rhodiola-extract en sertraline waren volgens de onderzoekers van klinische betekenis, ondanks dat ze statistisch niet significant verschillend waren. Rhodiola-extract had significant minder bijwerkingen en werd veel beter verdragen dan sertraline.(23)
Zeven oudere humane (niet-placebogecontroleerde) pilotstudies uit de voormalige Sovjet-Unie met 714 personen met stressgeïnduceerde milde tot matig-ernstige depressie (asthenie, psychoneurose) suggereren eveneens dat Rhodiola rosea-extract stressverlagende en antidepressieve effecten heeft.(8) In een Chinese studie met 90 patiënten met matig- ernstige tot ernstige obstructieve slaapapneu had rhodiola-extract een significante antidepressieve en angstverlagende activiteit, mede door verlaging van oxidatieve stress.(110)
Rhodiola-extract heeft geen negatieve bijwerkingen die reguliere antidepressiva wel hebben, zoals gewichtstoename, seksuele dysfunctie en cognitieve problemen. Rhodiola-extract kan desgewenst worden gecombineerd met saffraan of curcumine (zie interacties).
Angststoornis
In twee humane studies is de werkzaamheid van rhodiola-extract bij angst onderzocht.(52,111) In een pilotstudie namen 10 volwassenen met gegeneraliseerde angststoornis (GAS) 10 weken lang 340 mg rhodiola-extract per dag in.(111) Rhodiolasuppletie leidde tot significante afname van angstklachten, gemeten met HARS (Hamilton Anxiety Rating Scale). Bij 5 van de 10 proefpersonen was de HARS-score met meer dan 50% gedaald, bij 4 van de 10 was sprake van remissie (HARS-score van 8 of lager). Vanwege het grote effect van rhodiolasuppletie op de HARS-score concludeerden de onderzoekers dat rhodiola-extract waarschijnlijk helpt bij GAS, ondanks dat het effect van rhodiola-extract niet was vergeleken met een placebo.(111)
In een andere humane studie, die een hoge methodologische kwaliteit had, slikte de helft van 80 volwassenen met milde angstklachten gedurende 14 dagen een rhodiolasupplement (tweemaal daags 200 mg rhodiola-extract voor ontbijt en lunch), terwijl de andere helft geen supplement innam.(4,52) Na 14 dagen waren gevoelens van angst, stress, depressie, boosheid en verwarring in de rhodiolagroep significant afgenomen en was de algehele stemming significant verbeterd, vergeleken met de controlegroep. De onderzoekers maakten gebruik van diverse meetinstrumenten, waaronder STAI (State-Trait Anxiety Inventory), PMSI (Profile of Mood States Inventory), PSS (Perceived Stress Scale) en LSEQ (Leeds Sleep Evaluation Questionnaire). De rhodiolagroep en controlegroep scoorden niet verschillend in cognitieve testen.(52)
Cognitieve functies en mentaal uithoudingsvermogen
Bij gezonde mensen geeft rhodiola-extract meer energie en mentale alertheid, vermindert het gevoelens van stress, verhoogt het productiviteit en uithoudingsvermogen en verbetert het geheugen, denk- en leerprocessen.(11) In een recente pilotstudie is het effect van rhodiola-extract (2x200 mg/dag gedurende 12 weken, standaardisatie 3-8% rosavinen) op cognitieve functies onderzocht bij 50 gezonde volwassenen (30-50 jaar).(112) Ze ondergingen een neuropsychologische testbatterij en deden bij aanvang van de studie en na 6 en 12 weken een test die het mentale vermogen om twee taken tegelijkertijd uit te voeren registreert. De onderzoekers zagen significante verbetering van reactiesnelheid en complexe denkprocessen en minder snelle mentale vermoeidheid door het gebruik van rhodiolaextract.(112) Diverse eerdere studies hebben eveneens aangetoond dat rhodiola-extract mentale vermoeidheid tegengaat.(29,103,106,113)
Een niet-placebogecontroleerde studie suggereert dat rhodiola gunstige effecten heeft op de hogere cognitieve functies bij (werk)stress.(114) Vijftig volwassenen (30-50 jaar) namen dagelijks rhodiola-extract in (2x200 mg/dag) gedurende 12 weken. Rhodiolasuppletie zorgde onder veeleisende omstandigheden voor verbetering van aandacht en concentratie, minder snel afgeleid zijn en het sneller en beter uitvoeren van cognitieve taken.(114)
Seksuele dysfunctie en amenorroe
Uit casestudies is gebleken dat rhodiola-extract (2x200 mg/dag) kan helpen bij stressgeïnduceerde seksuele dysfunctie zoals libidoverlies en impotentie.(115) Ook kan rhodiola-extract helpen bij het voorkomen van vroegtijdige zaadlozing. Dit blijkt uit een klinische (fase 2) studie waarin 91 mannen, die hun hele leven last hadden van premature ejaculatie, gedurende 90 dagen de combinatie van rhodiola-extract (200 mg/dag), foliumzuur (200 mcg/dag), zink (10 mg/dag) en biotine (50 mcg/dag) innamen.(72) Ruim 60% van de mannen gaf aan meer controle te hebben over de zaadlozing. Onderzoekers vermoeden dat het verhogen van de serotonerge neurotransmissie een belangrijk werkingsmechanisme is. In een eerdere niet-gecontroleerde studie met 35 mannen met impotentie en/of premature ejaculatie had 70% baat bij rhodiolasuppletie (150-200 mg/dag gedurende 3 maanden).(11)
Rhodiola-extract kan de menstruatiecyclus normaliseren bij vrouwen met amenorroe. In een pilotstudie kregen 40 vrouwen met amenorroe een rhodiolasupplement (2x100 mg/dag gedurende 14 dagen), of salidroside (1 ml per dag gedurende 10 dagen, intramusculair toegediend). Deze behandelcyclus werd bij sommigen 2 tot 4 keer herhaald. Bij 25 vrouwen leidde de interventie tot normalisering van de menstruatiecyclus; 11 van hen werden zwanger.(3,11) In de praktijk is gebleken dat vrouwen die moeilijk zwanger worden, baat kunnen hebben bij rhodiolasuppletie.(3)
Duursport en lichamelijk uithoudingsvermogen
Rhodiola-extract heeft mogelijk een directe prestatieverhogende werking bij duursport als het een uur voor de wedstrijd of training wordt ingenomen. In een pilotstudie namen 24 sportieve jongvolwassenen een uur voor de duurtraining 200 mg rhodiola-extract in.(116) Dit resulteerde in significante toename van het uithoudingsvermogen en de zuurstofopname, vergeleken met placebo.(116) In een andere pilotstudie fietsten 18 studentes significant sneller tijdens een hoogintensieve duurtraining bij eenmalig gebruik van rhodiola- extract (3 mg/kg), vergeleken met placebo.(117) Ook in deze studie werd rhodiola-extract een uur voor de training ingenomen. De onderzoekers vermoedden dat rhodiola-extract de sportieve prestatie verbeterde door activering van het sympathische zenuwstelsel. De vrouwen in de rhodiolagroep hadden namelijk meer alfa-amylase in hun speeksel, indicatief voor een hogere sympathische activiteit. Daarnaast waren de studentes minder snel uitgeput, vermoedelijk door verhoging van de endorfinespiegel.(117)
In tegenstelling tot dierstudies is in humane studies niet goed aangetoond dat langdurige, dagelijkse rhodiolasuppletie invloed heeft op het uithoudingsvermogen.(117,118) Bij 26 gezonde, jonge actieve mannen leidde rhodiolasuppletie (600 mg/dag gedurende 4 weken) niet tot significante verbetering van het uithoudingsvermogen bij duurtraining, vergeleken met placebo. De mannen scoorden wel significant beter bij psychomotore testen (toename reactiesnelheid, afname foutscore).(118) Vergroting van de reactiesnelheid kan onder meer interessant zijn voor teamsporters en vechtsporters.
Ook kan rhodiola-extract het sporten gevoelsmatig lichter maken. Tien mannen namen eenmalig rhodiola- extract (3 mg/kg) of placebo in en gingen vervolgens 30 minuten fietsen op 70% van het maximale zuurstofverbruik bij inspanning (VO2max).(119) In de rhodiolagroep werd de inspanning subjectief als minder zwaar ervaren (RPE, Rate of Perceived Exertion). De deelnemers voelden zich alerter en krachtiger en hadden meer plezier in het sporten, vergeleken met placebo, mogelijk mede door verhoging van de endorfinespiegel. Rhodiolasuppletie had geen significante invloed op energieverbruik en stofwisseling.(119)
Er zijn aanwijzingen dat rhodiola-extract de inspanningscapaciteit en het uithoudingsvermogen wel onder anaërobe condities kan verbeteren, mede door verhoging van creatinefosfaat (dat ATP recyclet) in spierweefsel.(120) Daarnaast helpt het dagelijks innemen van een rhodiola-extract (600 mg/dag) mogelijk om de (verlaagde) weerstand tegen virale (luchtweg)- infecties bij mensen die intensief sporten, zoals marathonlopers, te verbeteren en normaliseren.(121) Of rhodiola symptomen van overtraining (waaronder extreme spierpijn, chronische vermoeidheid, slaapproblemen, depressieve gevoelens, gebrek aan concentratie) kan verlichten, is nog niet onderzocht.(122)
Rhodiola-extract is een zeer veilig en niet-toxisch supplement en heeft geen significante bijwerkingen in doseringen tot 1500 mg per dag.(8,9,15,17,18,29) Daarbij zijn er geen gevallen van overdosering bekend.(9) Omdat rhodiola-extract meer energie geeft, kan het beter niet aan het einde van de middag en ’s avonds worden ingenomen. Bij een hoge dosis (vanaf circa 1000-1500 mg/dag) kan slapeloosheid of prikkelbaarheid optreden. Het is aan te bevelen de dosis rhodiola-extract geleidelijk te verhogen. Een hoge dosis is niet altijd beter dan een lage; in veel studies zijn geen duidelijke dosis-responseffecten van rhodiola- extract waargenomen. Wel zijn er aanwijzingen dat een relatief lage dosis rhodiola-extract het centrale zenuwstelsel activeert, terwijl een hoge dosis eerder kalmerende, sederende effecten heeft.(11) Meestal kan worden volstaan met een dosis tussen 100 en 500- 750 mg/dag. Ook kan het goed zijn het gebruik van rhodiola-extract af en toe te onderbreken. Rhodiola helpt om meer stress aan te kunnen en beter te herstellen van stress. Als rhodiola echter opzettelijk wordt gebruikt om de lat steeds hoger te leggen, bestaat de kans op overinspanning en burn-out. Het is belangrijk een rhodiolasupplement van hoge kwaliteit te gebruiken, onder meer om er zeker van te zijn dat het supplement Rhodiola rosea bevat en niet vervuild is met andere rhodiolasoorten.(123,124)
1. Chiang HM et al. Rhodiola plants: chemistry and biological activity. J Food Drug Anal. 2015;23(3):359-69.
2. Recio MC et al. Immunmodulatory and antiproliferative properties of Rhodiola species. Planta Med. 2016;82(11-12):952-60.
3. Brown RP et al. Rhodiola rosea. A phytomedicinal overview. Herbal Gram. 2002;56:40-52.
4. Konstantinos F et al. The effects of Rhodiola rosea supplementation on depression, anxiety and mood - a systematic review. Global Psychiatry 2020;3(1):1-11.
5. Panossian AG et al. Evolution of the adaptogenic concept from traditional use to medical systems: pharmacology of stress- and aging-related diseases. Med Res Rev. 2021;41(1):630-703.
6. Gao L et al. Antidepressants effects of Rhodiola capsule combined with sertraline for major depressive disorder: a randomized double-blind placebo-controlled clinical trial. J Affect Disord. 2020;265:99-103.
7. Van Diermen D et al. Monoamine oxidase inhibition by Rhodiola rosea L. roots. J Ethnopharmacol. 2009;122(2):397-401.
8. Amsterdam JD et al. Rhodiola rosea L. as a putative botanical antidepressant. Phytomedicine. 2016;23(7):770-83.
9. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC), European Medicines Agency. Assessment report on Rhodiola rosea L., rhizoma et radix. EMA/HMPC/232100/2011.
10. Anghelescu IG et al. Stress management and the role of Rhodiola rosea: a review. Int J Psychiatry Clin Pract. 2018;22(4):242-252.
11. Khanum F et al. Rhodiola rosea: a versatile adaptogen. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2005;4(3):55-62.
12. Ming DS et al. Bioactive compounds from rhodiola rosea (Crassulaceae). Phytother Res. 2005;19:740-743.
13. Chen D et al. A simple and eapid UPLC method for the determination of rosavin in rat plasma and its application to a pharmacokinetic study. J Chromatogr Sci. 2016;54(7):1166-70.
14. Zheng T et al. Beneficial effects of rhodiola and salidroside in diabetes: potential role of AMP-activated protein kinase. Mol Diagn Ther. 2019;23(4):489-498.
15. Limanaqi F et al. Potential antidepressant effects of Scutellaria baicalensis, Hericium erinaceus and Rhodiola rosea. Antioxidants (Basel). 2020;9(3):234.
16. Panossian A. Understanding adaptogenic activity: specificity of the pharmacological action of adaptogens and other phytochemicals. Ann N Y Acad Sci. 2017;1401(1):49-64.
17. Panossian A et al. Rosenroot (Rhodiola rosea): traditional use, chemical composition, pharmacology and clinical efficacy. Phytomedicine. 2010;17(7):481-93.
18. Tao H et al. Rhodiola species: A comprehensive review of traditional use, phytochemistry, pharmacology, toxicity, and clinical study. Med Res Rev. 2019;39(5):1779-1850.
19. Lomeli N et al. Diminished stress resistance and defective adaptive homeostasis in age-related diseases. Clin Sci (Lond). 2017;131(21):2573-2599.
20. Davies KJ. Adaptive homeostasis. Mol Aspects Med. 2016;49:1-7.
21. Panossian A et al. Adaptogens exert a stress-protective effect by modulation of expression of molecular chaperones. Phytomedicine. 2009;16(6-7):617-22.
22. Dinel AL et al. Reduction of acute mild stress corticosterone response and changes in stress-responsive gene expression in male Balb/c mice after repeated administration of a Rhodiola rosea L. root extract. Food Sci Nutr. 2019;7(11):3827-3841.
23. Mao JJ et al. Rhodiola rosea versus sertraline for major depressive disorder: A randomized placebo-controlled trial. Phytomedicine. 2015;22(3):394-9.
24. Lishmanov IuB et al. Plasma beta-endorphin and stress hormones in stress and adaptation. Biull Eksp Biol Med. 1987;103(4):422-4.
25. Perfumi M et al. Adaptogenic and central nervous system effects of single doses of 3% rosavin and 1% salidroside Rhodiola rosea L. extract in mice. Phytother Res. 2007;21:37-43.
26. Mattioli L et al. Rhodiola rosea L. extract reduced stress and CRF-induced anorexia in rats. J Psychopharmacol. 2007;21(7):742-750.
27. Olsson EM et al. A randomised, double-blind, placebo-controlled, parallel-group study of the standardised extract SHR-5 of the roots of Rhodiola rosea in the treatment of subjects with stress-related fatigue. Planta Med. 2009;75(2):105-112.
28. Panossian A et al. Adaptogens stimulate neuropeptide y and hsp72 expression and release in neuroglia cells. Front Neurosci. 2012;6:6.
29. Ishaque S et al. Rhodiola rosea for physical and mental fatigue: a systematic review. BMC Complement Altern Med. 2012;12:70.
30. Sun S et al. Antioxidant effects of salidroside in the cardiovascular system. Evid Based Complement Alternat Med. 2020;2020:9568647.
31. Janczura M et al. The relationship of metabolic syndrome with stress, coronary heart disease and pulmonary function - an occupational cohort-based study. PLoS One. 2015;10(8):e0133750.
32. Falco G et al. The relationship between stress and diabetes mellitus. J Neurol Psychol. 2015;3(1):7.
33. Bai XL et al. Rhodiola and salidroside in the treatment of metabolic disorders. Mini Rev Med Chem. 2019;19(19):1611-1626.
34. Déciga-Campos M et al. Antihyperalgesic activity of Rhodiola rosea in a diabetic rat model. Drug Dev Res. 2016;77(1):29-36.
35. Ma YG et al. Salidroside contributes to reducing blood pressure and alleviating cerebrovascular contractile activity in diabetic Goto-Kakizaki rats by inhibition of L-type calcium channel in smooth muscle cells. BMC Pharmacol Toxicol. 2017;18(1):30.
36. Cheng YZ et al. Increase of myocardial performance by Rhodiola-ethanol extract in diabetic rats. J Ethnopharmacol. 2012;144(2):234-9.
37. Kwon YI et al. Evaluation of Rhodiola crenulata and Rhodiola rosea for management of type II diabetes and hypertension. Asia Pac J Clin Nutr 2006;15(3):425-432.
38. Kobayashi K et al. Constituents of Rhodiola rosea showing inhibitory effect on lipase activity in mouse plasma and alimentary canal. Planta Med. 2008;74(14):1716-9.
39. Pomari E et al. Effects of two different Rhodiola rosea extracts on primary human visceral adipocytes. Molecules. 2015;20:8409-8428.
40. Zheng T et al. Salidroside attenuates high-fat diet-induced nonalcoholic fatty liver disease via AMPK-dependent TXNIP/NLRP3 pathway. Oxid Med Cell Longev. 2018;2018:8597897.
41. Wang ZS et al. Effect of ethanol extract of Rhodiola rosea on the early nephropathy in type 2 diabetic rats. J Huazhong Univ Sci Technolog Med Sci. 2013;33(3):375-378.
42. Pu WL et al. Anti-inflammatory effects of Rhodiola rosea L.: a review. Biomed Pharmacother. 2020;121:109552.
43. Colitti M. Rhodiola rosea: from the adaptogenic role to the anti-adipogenic effect? Endocrinol Metab Synd. 2014;3:3.
44. Niu CS et al. Antihyperglycemic action of rhodiola-aqeous extract in type1-like diabetic rats. BMC Complement Altern Med. 2014;14:20.
45. Qin YJ et al. Effects of Rhodiola rosea on level of 5-hydoxytryptaine, cell proliferation and differentiation, and number of neurons in cerebral hippocampus of rats with depression induced by chronic mild stress. Chung Kuo Chung Yao Tsa Chih. 2008;33(23):2842-46.
46. Dimpfel W et al. Assessing the quality and potential efficacy of commercial extracts of Rhodiola rosea L. by analyzing the salidroside and rosavin content and the electrophysiological activity in hippocampal long-term potentiation, a synaptic model of memory. Front Pharmacol. 2018;9:425.
47. Panossian A et al. Mechanism of action of Rhodiola, salidroside, tyrosol and triandrin in isolated neuroglial cells: an interactive pathway analysis of the downstream effects using RNA microarray data. Phytomedicine. 2014;21(11):1325-48.
48. Chen QG et al. The effects of Rhodiola rosea extract on 5-HT level, cell proliferation and quantity of neurons at cerebral hippocampus of depressive rats. Phytomedicine 2009;16(9):830-8.
49. Concerto C et al. Exploring the effect of adaptogenic Rhodiola Rosea extract on neuroplasticity in humans. Complement Ther Med. 2018;41:141-146.
50. Vasileva LV et al. Beneficial effect of chronic treatment with extracts from Rhodiola rosea L. and Curcuma longa L. on the immunoreactivity of animals subjected to a chronic mild stress model. Folia Med. 2017;59:443-453.
51. Yang SJ et al. Antidepressant-like effects of salidroside on olfactory bulbectomy-induced pro-inflammatory cytokine production and hyperactivity of HPA axis in rats. Pharmacol Biochem Behav. 2014;124:451-7.
52. Cropley M et al. The effects of Rhodiola rosea L. extract on anxiety, stress, cognition and other mood symptoms. Phytother Res. 2015;29(12):1934-9.
53. Al-Kuraishy HM. Central additive effect of Ginkgo biloba and Rhodiola rosea on psychomotor vigilance task and short-term working memory accuracy. J Intercult Ethnopharmacol. 2015;5(1):7-13.
54. Hillhouse B et al. Acetylcholine esterase inhibitors in Rhodiola rosea. Pharm Biol. 2004, 42(1):68-72.
55. Mattioli L et al. Effects of Rhodiola rosea L. extract on behavioural and physiological alterations induced by chronic mild stress in female rats. J Psychopharmacol. 2009;23(2):130-42.
56. Cifani C et al. Effect of salidroside, active principle of Rhodiola rosea extract, on binge eating. Physiol Behav. 2010;101(5):555-62.
57. Seiler A et al. The impact of everyday stressors on the immune system and health. In: Choukèr A. (eds) Stress challenges and immunity in space. Springer, 2020.
58. Khanna K et al. Golden root: a wholesome treat of immunity. Biomed Pharmacother. 2017;87:496-502.
59. Kosakowska O et al. Antioxidant and antibacterial activity of roseroot (Rhodiola rosea L.) dry extracts. Molecules. 2018;23(7):1767.
60. Lin X et al. Amelioration of experimental autoimmune encephalomyelitis by Rhodiola rosea, a natural adaptogen. Biomed Pharmacother. 2020;125:109960.
61. Pooja, Bawa AS et al. Anti-inflammatory activity of Rhodiola rosea - a second-generation adaptogen. Phytother Res. 2009;23(8):1099-102.
62. Kosanovic D et al. Rhodiola: an ordinary plant or a promising future therapy for pulmonary hypertension? A brief review. Pulm Circ. 2013;3(3):499-506.
63. Panossian A et al. The role of adaptogens in prophylaxis and treatment of viral respiratory infections. Pharmaceuticals (Basel). 2020;13(9):236.
64. Xu F et al. Salidroside inhibits MAPK, NF-κB, and STAT3 pathways in psoriasis-associated oxidative stress via SIRT1 activation. Redox Rep. 2019;24(1):70-74.
65. Cai H et al. Salidroside suppresses group 2 innate lymphoid cell-mediated allergic airway inflammation by targeting IL-33/ST2 axis. Int Immunopharmacol. 2020;81:106243.
66. Kato A. Group 2 innate lymphoid cells in airway diseases. Chest. 2019;156(1):141-149.
67. Guan S et al. Adjuvant effects of salidroside from Rhodiola rosea L. on the immune responses to ovalbumin in mice. Immunopharmacol Immunotoxicol. 2011;33(4):738-43.
68. Doncheva ND et al. Antinociceptive and anti-inflammatory effects of Rhodiola rosea L. extract in rats. Folia Med (Plovdiv). 2013;55(3-4):70-5.
69. Montiel-Ruiz RM et al. Synergistic interactions between the antinociceptive effect of Rhodiola rosea extract and B vitamins in the mouse formalin test. Phytomedicine. 2013;20:1280-87.
70. Edwards D et al. (2016). Stress-induced sexual dysfunction in rodents and humans: the Rhodiola rosea extract WS 1375 shows clinical promise. J Sex Med. 2016;13:S158.
71. Gerbarg PL et al. Pause menopause with Rhodiola rosea, a natural selective estrogen receptor modulator. Phytomedicine. 2016;23(7):763-9.
72. Cai T et al. Rhodiola rosea, folic acid, zinc and biotin (EndEP®) is able to improve ejaculatory control in patients affected by lifelong premature ejaculation: results from a phase I-II study. Exp Ther Med. 2016;12(4):2083-2087.
73. Gerbarg PL et al. Pause menopause with Rhodiola rosea, a natural selective estrogen receptor modulator. Phytomedicine 2016;23:763-769.
74. Lee WJ et al. Rhodiola-water extract induces β-endorphin secretion to lower blood pressure in spontaneously hypertensive rats. Phytother Res. 2013;27(10):1543-7.
75. Chen ZC et al. Activation of peripheral opioid micro-receptors in blood vessel may lower blood pressure in spontaneously hypertensive rats. Pharmacology. 2011;87:257-264.
76. Zhou Q et al. Anti-atherosclerosis of oligomeric proanthocyanidins from Rhodiola rosea on rat model via hypolipemic, antioxidant, anti-inflammatory activities together with regulation of endothelial function. Phytomedicine. 2018;51:171-180.
77. Zhang BC et al. Salidroside decreases atherosclerotic plaque formation in low-density lipoprotein receptor-deficient mice. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:607508.
78. Zhao D et al. Salidroside attenuates oxidized lowdensity lipoproteininduced endothelial cell injury via promotion of the AMPK/SIRT1 pathway. Int J Mol Med. 2019;43(6):2279-2290.
79. Sun L et al. Salidroside slows the progression of EA.hy926 cell senescence by regulating the cell cycle in an atherosclerosis model. Mol Med Rep. 2018;17(1):257-263.
80. Xing SS et al. Salidroside attenuates endothelial cellular senescence via decreasing the expression of inflammatory cytokines and increasing the expression of SIRT3. Mech Ageing Dev. 2018;175:1-6.
81. Maslov LN et al. A mechanism of the anti-arrhythmic effect of Rhodiola rosea extract. Biull Eksp Biol Med. 1998;125(4):424-6.
82. Maĭmeskulova LA et al. Anti-arrhythmic effect of phytoadaptogens. Eksp Klin Farmakol. 2000;63(4):29-31.
83. Maslov LN et al. Cardioprotective and antiarrhythmic properties of Rhodiolae roseae preparations. Eksp Klin Farmakol. 2007;70(5):59-67.
84. Liu SH et al. Rhodiola inhibits atrial arrhythmogenesis in a heart failure model. J Cardiovasc Electrophysiol. 2016;27(9):1093-101.
85. Sun MY et al. Salidroside mitigates hypoxia/reoxygenation injury by alleviating endoplasmic reticulum stressinduced apoptosis in H9c2 cardiomyocytes. Mol Med Rep. 2018;18(4):3760-3768.
86. Liu B et al. MicroRNA-21 mediates the protective effects of salidroside against hypoxia/reoxygenation-induced myocardial oxidative stress and inflammatory response. Exp Ther Med. 2020;19(3):1655-1664.
87. Chen P et al. Protective effects of Salidroside on cardiac function in mice with myocardial infarction. Sci Rep. 2019;9(1):18127.
88. Sangiovanni E et al. Botanicals as modulators of neuroplasticity: focus on BDNF. Neural Plast. 2017;2017:5965371.
89. Lee Y et al. Anti-inflammatory and neuroprotective effects of constituents isolated from Rhodiola rosea. Evid Based Complement Altern Med. 2013;2013:514049.
90. Zhu L et al. Salidroside ameliorates arthritis-induced brain cognition deficits by regulating Rho/ROCK/NF-κB pathway. Neuropharmacology. 2016;103:134-142.
91. Song H et al. Association of stress-related disorders with subsequent neurodegenerative diseases. JAMA Neurol. 2020;77(6):700-709.
92. Cantón-Habas V et al. Depression as a risk factor for dementia and Alzheimer’s disease. Biomedicines. 2020;8(11):457.
93. Ouanes S et al. High cortisol and the risk of dementia and Alzheimer’s disease: a review of the literature. Front Aging Neurosci. 2019;11:43.
94. Si PP et al. Salidroside protects against kainic acid-induced status epilepticus via suppressing oxidative stress. Neurosci Lett. 2016;618:19-24.
95. Chen SF et al. Salidroside improves behavioral and histological outcomes and reduces apoptosis via PI3K/Akt signaling after experimental traumatic brain injury. PLoS ONE 2012;7:e45763.
96. Barhwal K et al. Insulin receptor A and Sirtuin 1 synergistically improve learning and spatial memory following chronic salidroside treatment during hypoxia. J Neurochem. 2015;135:332-346.
97. Nabavi SF et al. Rhodiola rosea L. and Alzheimer’s disease: from farm to pharmacy. Phytother Res. 2016;30:532-539.
98. Liao ZL et al. Salidroside protects PC-12 cells against amyloid β-induced apoptosis by activation of the ERK1/2 and AKT signaling pathways. Int J Mol Med. 2019;43(4):1769-1777.
99. Jacob R et al. Neuroprotective effect of Rhodiola rosea Linn against MPTP induced cognitive impairment and oxidative stress. Ann Neurosci. 2013;20(2):47-51.
100. Wang S et al. Protective effects of salidroside in the MPTP/MPP(+)-induced model of Parkinson’s disease through ROS-NO-related mitochondrion pathway. Mol Neurobiol. 2015;51:718-728.
101. Sharma A et al. Non-pharmacological treatments for ADHD in youth. Adolesc Psychiatry (Hilversum). 2015;5(2):84-95.
102. Spasov AA et al. A double-blind, placebo-controlled pilot study of the stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola rosea SHR-5 extract on the fatigue of students caused by stress during an examination period with a repeated low-dose regimen. Phytomedicine. 2000;7(2):85-9.
103. Shevtsov VA et al. A randomized trial of two different doses of a SHR-5 Rhodiola rosea extract versus placebo and control of capacity for mental work. Phytomedicine 2003;10:95-105.
104. Darbinyan V et al. Rhodiola rosea in stress induced fatigue - a double blind cross-over study of a standardized extract SHR-5 with a repeated low-dose regimen on the mental performance of healthy physicians during night duty. Phytomedicine. 2000;7(5):365-71.
105. Edwards D et al. Therapeutic effects and safety of Rhodiola rosea extract WS(R) 1375 in subjects with life-stress symptoms - results of an open-label study. Phytother Res. 2012;26(8):1220-25.
106. Lekomtseva Y et al. Rhodiola rosea in subjects with prolonged or chronic fatigue symptoms: results of an open-label clinical trial. Complement Med Res. 2017;24(1):46-52.
107. Goyvaerts B et al. Rhodiola rosea special extract SHR-5 in burnout and fatigue syndrome. Erfahrungsheilkunde 2012;61:79-83.
108. Kasper S et al. Multicenter, open-label, exploratory clinical trial with Rhodiola rosea extract in patients suffering from burnout symptoms. Neuropsychiatr Dis Treat. 2017;13:889-898.
109. Darbinyan V et al. Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nord J Psychiatry. 2007;61(5):343-348.
110. Yu HL et al. Effects of rhodiola rosea on oxidative stress and negative emotional states in patients with obstructive sleep apnea. Lin Chung Er Bi Yan Hou Tou Jing Wai Ke Za Zhi 2019;33(10):954-957.
111. Bystritsky A et al. A pilot study of Rhodiola rosea (Rhodax) for generalized anxiety disorder (GAD). J Altern Complement Med. 2008;14(2):175-180.
112. Koop T et al. Effects of a Rhodiola rosea extract on mental resource allocation and attention: an event-related potential dual task study. Phytother Res. 2020;34(12):3287-3297.
113. Punja S et al. Rhodiola rosea for mental and physical fatigue in nursing students: a randomized controlled trial. PLoS One. 2014;9:e108416.
114. Heldmann M et al. Impact of Rhodiola Rosea extract WS1375 on electrophysiological correlates of attention allocation in a dual task paradigm. Clin Neurophysiol. 2016;127:e290.
115. Edwards D et al. P-01-051 Stress-induced sexual dysfunction in rodents and humans: the Rhodiola rosea extract WS 1375 shows clinical promise. J Sex Med. 2016;13:S142-S166.
116. De Bock K et al. Acute Rhodiola rosea intake can improve endurance exercise performance. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2004;14(3):298-307.
117. Noreen EE et al. The effects of an acute dose of Rhodiola rosea on endurance exercise performance. J Strength Cond Res. 2013;27(3):839-847.
118. Jówko E et al. Effects of Rhodiola rosea supplementation on mental performance, physical capacity, and oxidative stress biomarkers in healthy men. J Sport Health Sci. 2018;7(4):473-480.
119. Duncan MJ et al. The effect of acute Rhodiola rosea ingestion on exercise heart rate, substrate utilisation, mood state, and perceptions of exertion, arousal, and pleasure/displeasure in active men. J Sports Med (Hindawi Publ Corp). 2014;2014:563043.
120. Ballmann CG et al. Effects of short-term Rhodiola Rosea (Golden Root Extract) supplementation on anaerobic exercise performance. J Sports Sci. 2019;37(9):998-1003.
121. Ahmed M et al. Rhodiola rosea exerts antiviral activity in athletes following a competitive marathon race. Front Nutr. 2015;2:24.
122. Sist P et al. Rhodiola rosea, a protective antioxidant for intense physical exercise: an in vitro study. J Functional Foods. 2018;48:27-36.
123. Xin T et al. Survey of commercial Rhodiola products revealed species diversity and potential safety issues. Sci Rep. 2015;5:8337.
124. Booker A et al. The authenticity and quality of Rhodiola rosea products. Phytomedicine. 2016;23(7):754-62.
125. Thu OK et al. Effect of commercial Rhodiola rosea on CYP enzyme activity in humans. Eur J Clin Pharmacol. 2016;72(3):295-300.
126. Panossian A et al. Pharmacokinetic and pharmacodynamic study of interaction of Rhodiola rosea SHR-5 extract with warfarin and theophylline in rats. Phytother Res. 2009;23:351-357.
127. Maniscalco I et al. The interaction of Rhodiola rosea and antidepressants. A case report. Neuropsychiatr. 2015;29(1):36-8.
128. Bangratz M et al. A preliminary assessment of a combination of rhodiola and saffron in the management of mild-moderate depression. Neuropsychiatr Dis Treat. 2018;14:1821-1829.
129. Udintsev SN et al. Decrease of cyclophosphamide haematotoxicity by Rhodiola rosea root extract in mice with Ehrlich and Lewis transplantable tumors. Eur J Cancer. 1991;27(9):1182.
130. Pkhaladze L et al. Actaea racemosa L. is more effective in combination with Rhodiola rosea L. for relief of menopausal symptoms: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Pharmaceuticals (Basel). 2020;13(5):102.
131. Wang XL et al. Salidroside improves doxorubicin-induced cardiac dysfunction by suppression of excessive oxidative stress and cardiomyocyte apoptosis. J Cardiovasc Pharmacol. 2013;62(6):512-23.
132. Zhang H et al. Protective effects of salidroside on epirubicin-induced early left ventricular regional systolic dysfunction in patients with breast cancer. Drugs R D. 2012;12(2):101-6.
133. Mattioli L et al. Effects of a Rhodiola rosea L. extract on acquisition and expression of morphine tolerance and dependence in mice. J Psychopharmacol. 2011;25(3):411-20.
134. Mattioli L et al. Effects of a Rhodiola rosea L. extract on the acquisition, expression, extinction, and reinstatement of morphine-induced conditioned place preference in mice. Psychopharmacology (Berl). 2012;221(2):183-93.
135. Mattioli L et al. Evaluation of Rhodiola rosea L. extract on affective and physical signs of nicotine withdrawal in mice. J Psychopharmacol. 2011;25(3):402-10.
136. Mannucci C et al. Serotonin involvement in Rhodiola rosea attenuation of nicotine withdrawal signs in rats. Phytomedicine. 2012;19(12):1117-24.
137. Titomanlio F et al. Rhodiola rosea L. extract and its active compound salidroside antagonized both induction and reinstatement of nicotine place preference in mice. Psychopharmacology (Berl). 2014;231(10):2077-86.
138. Zhang K et al. Preventive effects of Rhodiola rosea L. on bleomycin-induced pulmonary fibrosis in rats. Int J Mol Sci. 2016;17(6):879.
139. Zhou W et al. The protective effect of rosavin from Rhodiola rosea on radiation-induced intestinal injury. Chem Biodivers. 2020;17(12):e2000652.