De preventieve en therapeutische effecten van alfaliponzuur zijn vooral terug te voeren op de antioxidantactiviteit. Alfaliponzuur heeft ontstekingsremmende, antimutagene, anticarcinogene en neuroprotectieve effecten, verhoogt de insulinegevoeligheid en gaat (cel)veroudering tegen.(1,3)
1. Bescherming van de leverDe lever breekt toxische stoffen af en maakt deze geschikt om uit te scheiden; alfaliponzuur ondersteunt de leverfunctie en stimuleert de fase II detoxificatie.(3) Toediening van alfaliponzuur kan de overlevingskans vergroten bij vergiftiging met een zeer toxische paddenstoel, de groene knolamaniet (Amanita phalloides).(15)
Alfaliponzuur beschermt de lever tegen oxidatieve beschadiging door onder meer lipopolysaccharide (afkomstig van gramnegatieve bacteriën), arsenicum, gifstoffen uit het milieu (arsenicum, zware metalen zoals cadmium) en medicijnen (metotrexaat, isoniazide, rifampicine, paracetamol).(2,3,16) Alfaliponzuur gaat leververvetting, geassocieerd met insulineresistentie en metabool syndroom, tegen door inhibitie van de expressie van SREBP-1c (sterol regulatory element binding protein-1c).(73) In een 24 weken durende klinische studie met 40 obese volwassenen met niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) was suppletie met alfaliponzuur (200 mg/dag) vergeleken met vitamine E (700 ie/dag) effectiever in het normaliseren van het leverenzym ALAT, verhogen van HDL-cholesterol, verminderen van insulineresistentie en verlagen van leptine, triglyceriden, TNF-α (tumornecrosisfactor-alfa) en diastolische bloeddruk. De onderzoekers concluderen dat alfaliponzuur kan worden ingezet bij NAFLD.(74) Daarnaast gaat alfaliponzuur leverfibrose en levercirrose tegen door het remmen van de expressie van TGF-β (transforming growth factor beta), een groeifactor die een centrale rol speelt in de progressie van leverfibrose door het stimuleren van de synthese van extracellulaire matrixproteïnen zoals collageen en het remmen van de afbraak van matrixproteinen.(3,9)
De expressie van TGF-β is verhoogd bij uiteenlopende leverziekten, waaronder cholestatische leverziekten (gekenmerkt door afname van het galtransport uit de lever naar de darmen), hepatitis en levercirrose.(17) Dit impliceert dat alfaliponzuur geschikt is voor de preventie en behandeling van chronische leverziekten.(9,17)
2. Preventie en behandeling van metabool syndroom, diabetes en diabetescomplicaties
Alfaliponzuur is van preventieve en therapeutische waarde bij metabool syndroom en diabetes type 1 en type 2.(18-20) Belangrijke effecten van alfaliponzuur:
• Verlaging van de bloedglucosespiegel, verhoging van insulinegevoeligheid en verbetering van glycemische controle.(2,18)
• Bescherming van weefsels en organen (waaronder de alvleesklier) tegen beschadiging door vrije radicalen en AGE’s (advanced glycation end products), die worden gevormd als gevolg van sterke schommelingen van de bloedglucosespiegel (disglycemie) en een te hoge bloedglucosespiegel (hyperglycemie).(2,3)
• Verbetering van vetstofwisseling en vetverbranding (onder meer door stimulering van 5’-AMP–activated protein kinase). In een placebogecontroleerde studie vielen obese volwassenen significant af door de combinatie van een hypocalorisch dieet en alfaliponzuur (1800 mg/dag gedurende 20 weken); 22% van hen (tegenover 10% in de placebogroep) verloor meer dan 5% van het lichaamsgewicht.(21)
BloedglucoseregulatieAlfaliponzuur is betrokken bij de cellulaire energieproductie en bevordert de verbranding van suikers tot energie. Zowel bij dieren als bij mensen is een positief effect van alfaliponzuur op de bloedsuikerspiegel aangetoond.(3) Alfaliponzuur verhoogt de insulinegevoeligheid en bevordert de (insulinegemedieerde) opname van glucose in spier- en vetweefsel.(13,22-25) Ook speelt alfaliponzuur een rol bij de synthese van insuline en heeft het zelf een insulineachtige werking.(2,3) In een placebogecontroleerde studie verbeterde alfaliponzuur (600, 1200 of 1800 mg/dag) de insulinegevoeligheid significant bij volwassenen met diabetes type 2.(58) R-alfaliponzuur verlaagt de insulinespiegel (door verhoging van de insulinegevoeligheid); S-alfaliponzuur daarentegen heeft een tegengesteld effect en bevordert insulineresistentie.(2)
Diabetische polyneuropathieOngeveer de helft van alle diabetici krijgt te maken met perifere neuropathie door oxidatieve beschadiging van het perifere zenuwstelsel.(26) Dit is het gedeelte van het zenuwstelsel dat prikkels doorgeeft tussen het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) en de spieren, klieren en zintuigen van het lichaam. De klachten die hieruit voortvloeien, openbaren zich meestal door verminderd gevoel in de ledematen, pijn, motorische problemen en uitvalsverschijnselen. Maar ook de zenuwgeleiding naar vitale organen als hart, lever en nieren kan worden verstoord.
De toepassing van alfaliponzuur bij diabetische neuropathie is regulier erkend in Duitsland. De werking is onderzocht in verschillende studies. Een drietal grote klinische studies maakte deel uit van het project ALADIN (Alpha-Lipoic Acid in Diabetic Neuropathy). De uitkomsten van deze dubbelblinde, placebogecontroleerde studies waren dat alfaliponzuur tot verbetering van verschillende neuropathische klachten kan leiden.(27-29) DEKAN (DEutsche Kardiale Autonome Neuropathie) was een andere dubbelblinde, placebogecontroleerde studie met alfaliponzuur. Hieraan namen patiënten deel waarbij de autonome zenuwvezels die het hart reguleren, waren aangetast. Na afloop van de experimentele periode bleken verschillende hartslag-parameters significant te zijn verbeterd.(28) Aan de dubbelblinde, placebogecontroleerde SYDNEY 2 TRIAL deden 181 diabetici in Rusland en Israël mee die vijf weken lang dagelijks 600, 1200 of 1800 mg alfaliponzuur slikten. Alle groepen vertoonden significante verbeteringen in de diverse scores geassocieerd met neuropathie.(1) In Duitsland wordt alfaliponzuur al meer dan vijftig jaar voorgeschreven bij diabetische neuropathie en retinopathie. Een placebogecontroleerde studie met 39 proefpersonen heeft aangetoond dat alfaliponzuur (800 mg/dag) verbetering kan geven bij cardiale autonome neuropathie.(2)
Cataract en diabetische retinopathieDiabetes vergroot de kans op cataract en diabetische retinopathie. Alfaliponzuur gaat de ontwikkeling van staar tegen door de sterke antioxidantactiviteit, het verhogen van de spiegels van glutathion, vitamine C en vitamine E in de ooglens en remmen van het enzym aldosereductase.(2,30,31) Onderzoek met ratten laat zien, dat alfaliponzuur de ontwikkeling van diabetische retinopathie kan vertragen.(32) Suppletie met R-alfaliponzuur zorgt, vergeleken met S-alfaliponzuur, voor een twee tot zeven keer hogere alfaliponzuurconcentratie in de ooglens.(2)
Diabetische nefropathieDiabetes mellitus is de belangrijkste oorzaak van chronisch nierfalen. In een diermodel voor diabetes mellitus beschermde alfaliponzuur (30 mg/kg/dag) significant tegen glomerulaire beschadiging door het ziekteproces; alfaliponzuur was effectiever dan vitamine C en vitamine E.(33) Een andere dierstudie bevestigt dat alfaliponzuur (40 mg/kg/dag) het ontstaan en de progressie van diabetische nefropathie remt door het verminderen van oxidatieve stress en verbeteren van de glycemische controle.(34)
3. Bescherming van het zenuwstelsel Alfaliponzuur passeert gemakkelijk de bloedhersenbarrière en beschermt het zenuwweefsel, dat zeer rijk is aan meervoudig onverzadigde vetzuren, tegen oxidatieve stress. Vooral in de hersenen, die een hoge energiebehoefte hebben, worden veel vrije radicalen gevormd. Er zijn aanwijzingen dat alfaliponzuur het zenuwweefsel beschermt tegen ischemie-reperfusieschade (beroerte) en een gunstige invloed heeft bij neurodegeneratieve aandoeningen waaronder de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson en multiple sclerose.(1,35-41) Alfaliponzuur remt leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang bij proefdieren en verbetert het langetermijn geheugen bij oudere dieren.(1,2,42) Mitochondriale disfunctie, oxidatieve stress en een verlaagd glutathiongehalte in de hersenen spelen een rol in de pathofysiologie van schizofrenie; het is goed denkbaar dat alfaliponzuur (naast niacinamide) invloed heeft op het ziekteproces.(43) Meer dan vijftig jaar geleden, nog voor de komst van antipsychotica, is in twee kleine studies waargenomen dat een lage dosis alfaliponzuur psychiatrische symptomen vermindert bij een deel van de proefpersonen met schizofrenie.(43)
4. Bescherming van nieren en blaasProefdieronderzoek laat zien dat alfaliponzuur (12 mg/kg/dag, intraperitoneaal toegediend) de nieren beschermt tegen oxidatieve beschadiging door het cytostaticum cisplatine.(44) Alfaliponzuur remde oxidatieve stress en celapoptose en verhoogde de expressie van antioxidant-enzymen (catalase, superoxidedismutase, glutathionperoxidase). Andere dierstudies tonen aan dat alfaliponzuur de nieren beschermt tegen beschadiging door paracetamol, cyclosporine-A, afsluiting van een urineleider of ischemie-reperfusie.(44-47) In een placebogecontroleerde klinische studie resulteerde suppletie met alfaliponzuur (600 mg/dag) bij nierdialysepatiënten in significante daling van de spiegel van hsCRP (high-sensitivity C-reactief proteïne), een risicofactor voor hart- en vaatziekten bij mensen met chronisch nierfalen.(48) Ook zou alfaliponzuur de blaas kunnen beschermen tegen de negatieve gevolgen van interstitiële cystitis of langdurige urineretentie (bladder outlet syndrome).(49,50) Alfaliponzuur helpt mogelijk de vorming van (calciumoxalaat) nierstenen tegengaan.(51)
5. Bescherming van hart en bloedvatenDisfunctie van vaatendotheel (door afname van de vorming van stikstofoxide in de vaatwand) is geassocieerd met een minder goede vaatverwijding, verhoging van de bloeddruk, toename van athero-sclerose en een grotere kans op trombose. In een placebogecontroleerde pilotstudie (de ISLAND studie) is aangetoond dat alfaliponzuur (300 mg/dag gedurende 4 weken) de endotheelafhankelijke vaatverwijding verbetert bij mensen met metabool syndroom; hierbij daalde de serumspiegel van het cytokine IL-6 (interleukine-6) significant met vijftien procent.(52) IL-6 bevordert ontstekingen en atherosclerose en reguleert de expressie van andere ontstekingsbevorderende cytokines zoals IL-1 en TNF-α. Alfaliponzuur verbetert de synthese van stikstofoxide in de vaatwand en suppletie met alfaliponzuur (in combinatie met acetyl-L-carnitine) kan helpen de systolische bloeddruk te verlagen bij mensen met hypertensie en/of metabool syndroom.(53) In een placebogecontroleerde humane studie zorgde intraveneus toegediende alfaliponzuur voor significante verbetering van endotheelafhankelijke vaatverwijding bij volwassenen met diabetes type 2.(1) Alfaliponzuur heeft een gunstige invloed op de triglyceridenspiegel.(1) In een dierstudie uit 2011 is aangetoond dat alfaliponzuur het hart beschermt tegen beschadiging door ischemie-reperfusie (angina pectoris, myocardinfarct) via antioxidatieve, anti-apoptotische en ontstekingsremmende mechanismen.(54)
6. Ondersteuning bij kankerAlfaliponzuur beschermt mogelijk tegen kanker(progressie), mede door inhibitie van pro-inflammatoire cytokines zoals TNF-α. De antioxidant induceert apoptose in diverse typen kankercellijnen (levercelkanker, colonkanker, plaveiselcelcarcinoom, melanoom, ovariumcarcinoom, longepitheelkanker, borstkanker) en laat gezonde cellen ongemoeid.(3,55,56) Suppletie met alfaliponzuur bij mensen met vergevorderde kanker zorgde voor verlaging van oxidatieve stress en ontstekingsbevorderende cytokines en verhoging van de activiteit van glutathionperoxidase.(57)
7. Bescherming tegen verouderingMet het toenemen van de leeftijd verouderen de mitochondriën, waardoor de cellulaire energieproductie daalt en de vorming van vrije radicalen toeneemt. Oxidatieve beschadiging van mitochondriën en toename van vrije radicalen spelen een belangrijke rol in het verouderingsproces.(3) Alfaliponzuur gaat leeftijdsgerelateerde celveroudering en toename van oxidatieve stress tegen.(1,3) Suppletie met alfaliponzuur, blijkt uit dieronderzoek, gaat aftakeling van mitochondriën tegen en remt leeftijdsgerelateerde afname van mitochondriale antioxidantenzymen zoals isocitraat dehydrogenase, α-ketoglutaraat dehydrogenase, succinaatdehydrogenase, NADPH dehydrogenase en cytochrome C oxidase.(3) Met het ouder worden neemt de lichaamseigen synthese van alfaliponzuur af, eens te meer reden om gebruik van een alfaliponzuursupplement te overwegen.Alfaliponzuur kan worden gecombineerd met het aminozuur acetyl-L-carnitine; in een diermodel voor veroudering zorgde deze combinatie voor grotere verbetering van de mitochondriale stofwisseling en sterkere daling van oxidatieve stress dan ieder supplement afzonderlijk.(58)
8. Overige mogelijke toepassingen van alfaliponzuurDiverse (preklinische) studies wijzen op andere mogelijke toepassingen van alfaliponzuur:
- Astma: in een diermodel voor astma remde alfaliponzuur bronchiale ontsteking en hyperresponsiviteit.(59)
- Cystische fibrose: in een diermodel voor cystische fibrose remde alfaliponzuur ontsteking van de luchtwegen.
- Mondbranden/tongbranden (burning mouth syndrome): alfaliponzuur (600 mg/dag) helpt bij sommige mensen met deze lastige aandoening, vooral in combinatie met psychotherapie en bij mensen die geen kalmeringsmiddelen zoals benzodiazepines hebben gebruikt.(60,61)
- Osteoartritis, osteoporose, reumatoïde artritis: in-vitro studies en dieronderzoek doen vermoeden dat alfaliponzuur gewrichtsontsteking en botresorptie helpt tegengaan.(1,62,63)• Bescherming bij bestraling, roken.(2)
- HIV-infectie: alfaliponzuur remt de virusreplicatie door remming van reverse transcriptase en NF-ĸB.(2)
- Migraine: een pilotstudie suggereert dat alfaliponzuur (600 mg/dag gedurende minimaal 3 maanden) de frequentie, duur en ernst van migraine-aanvallen vermindert.(64)
- Open-hoek glaucoom: suppletie met 150 mg alfaliponzuur per dag zorgde in onderzoek voor verbetering van open-hoek glaucoom.(2)
- Medicijngebruik: alfaliponzuur beschermt tegen toxische effecten van aminoglycosiden, haloperidol, doxo-rubicine, adriamycine, cisplatine, docetaxel en cyclofosfamide.(65-67)
- Gewichtstoename door atypische antipsychotica: alfaliponzuur (1200 mg/dag) zorgde voor significante gewichtsafname (gemiddeld 3,2 kilogram na 12 weken, meer dan 10 kilogram na zes maanden) bij vijf volwassenen met schizofrenie die door het gebruik van atypische antipsychotica zwaarder waren geworden.(68)
- Sikkelcelziekte: oxidatieve stress speelt een cruciale rol in sikkelcelziekte (chronische hemolytische anemie). Alfaliponzuur heeft mogelijk een positieve invloed op deze aandoening, maar niet in een dosis van 200 mg/dag.(69)